موسيقي دستگاهي ايران در تلاوت قرآن

قرائت قرآن، يك فن يا به بياني جامع‌تر يك هنر است؛ شايد بتوان گفت نقطة اوج تلاقي هنر و مذهب و براي آنكه بشود از آن لذت برد، بايد كمي درباره‌اش دانست. در واقع فراگيري فنون موسيقي آوازی، پيشوازي است براي فراگيري تلاوت رنگارنگ قرآن. از يك نظر، قرآن لحني موسيقايي است و از نظری دیگر، الحان موسيقي در ذات آيات قرآني و حتي واژگان آن نهفته است كه خود‌به‌خود ما را وادار مي‌كند آن را آهنگين و با وزن بخوانيم. آنچه در اين سال‌ها از قرائت قاريان ايراني شاهد بوده‌ايم تقليد بوده است و بس. همواره قارياني پرورش داده مي‌شوند كه كمتر به موسيقي و مباني آن آشنايي دارند و با آهنگ‌های نامناسب و نغمه‌هاي ناموزون قرائت مي‌كنند و اين اعجاز بيان الهي را با شيوه‌هاي تقليدي و ناپسند عرضه مي‌دارند.
اينكه شيوه‌هاي امروزي در قرائت قرآن از كجا آمده، چه ربطي به هنر موسيقي دارد، چه كساني در پيشرفتش مؤثر بوده‌اند و ما ايراني‌ها كه هم در موسيقي، سابقة درخشاني داريم و هم در علوم قرآني، چه نقشي در اعتلاي اين هنر داريم و جايمان در اين عرصه كجاست، خود موضوعاتي قابل تأمل و بحث‌اند. پرداختن به اين سؤال كه اساساً موسيقي دستگاهي ايران در تلاوت قرآن به كار گرفته مي‌شود يا نه، قبل از همة پرسش‌ها، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. به‌ويژه آنكه تا كنون به اين مقولة مهم پرداخته نشده است.

آموزش آنلاین آواز در آموزشگاه فردوس

آموزش آواز به صورت حضوری

مشروعيت هنر قرائت

در اكثر كتب روايي شيعي، بخشي وجود دارد، به نام «باب‌القرآن»‌ يا «كتاب‌القرآن»‌ كه در آن رواياتي درباره فضل قرآن، فضيلت قاري قرآن، ثواب قرائت سوره‌ها و نكات ديگر مطرح شده است. اما يكي از اين نكات،‌ مسئله تحريم غنا و استحباب تحسين صوت در قرائت قرآن است.

محدثان بزرگوار ما، در توجيه بعضي روايات فرموده‌اند:‌ «قرآن را با صوت زيبا تا آن حدي كه غنا نباشد، ‌بايد قرائت كرد، البته بدون آنكه حدود حسن صوت و غنا را مطرح كنند.» بسياري تصور مي‌كنند كه قرائت و تلاوت قرآن تنها آن چيزي است كه شنيده‌اند و فقط و فقط بايد در اين خصوص از تلاوت قاريان عرب‌زبان تقليد كرد و به همين هم بسنده مي‌كنند. اما برخي از قاريان با استناد به اينكه آهنگ‌هاي عربي تلفيقي از آهنگ‌هاي غيرعربي (مثلاً ايراني) است، استفاده از آهنگ‌هاي غيرعربي را در قرائت جايز مي‌دانند. مثلاً يكي از گوشه‌هاي دستگاه ايراني را عيناً در قرائت قرآن به كار مي‌برند.
با توجه به روايات شريفه، قرائت قرآن با صوت و لحن زيبا و ترجيع حلال (هنر قرائت)، ممدوح و مورد رضايت حضرت حق، رسول اكرم و ائمه اطهار، عليهم السلام، مي‌باشد. نظر بسياري از فقها در مورد قرائت قرآن، طبق دستگاه موسيقايي، اين است كه در اخبار وارده نسبت به قرائت قرآن، با صداي خوب تأكيد شده است؛ و از حضرت امام باقر (ع) نقل شده: «رجع بالقرآن صوتك، فان الله عزوجل يحب الصوت الحسن يرجع فيه ترجيعا» يعني قرآن را با گرداندن صدا در حلق بخوان؛ زيرا خداوند صداي خوب را دوست دارد. بنابراين بايد قرآن با صدای مهذب مناسب معنويت و هدايت قلوب خوانده شود، نه با صداهای مناسب با مجالس لهو؛ و براي ياد گرفتن تنظيم صدا و پیداکردن صوت یا نت مناسب اگر از آلات تنظيم صدا استفاده شود مانعي ندارد؛ ولي نواختن آلات در وقت خواندن قرآن (نظير نواختن موسیقی درسرودهاي معمولي) ممكن است بي‌احترامي به شأن قرآن تلقي شود.

موسيقي شرقي و ويژگي‌هاي آن

وجه تمايز موسيقي شرقي نسبت به موسيقي غربي وجود پرده‌هایی1 است كه موسيقي غربي به طور كل از وجود اين فواصل بي‌بهره است. فواصلي كه در موسيقي شرقي استفاده مي‌شود فاصله يك پرده (پردة كامل)، نيم‌پرده و ربع‌پرده (4/3 پرده) است در صورتي كه موسيقي غربي از فاصلة ربع پرده استفاده نمي‌كند. همين موضوع دامنه و تنوع بسياري را براي موسيقي شرقي ايجاد كرده و بر همين اساس در موسيقي ايراني، عربي و تركي دستگاه‌ها و مقام‌هاي بسياري وجود دارند، اما در موسيقي غربي چنين نيست.
نفوذ موسيقي كلاسه‌شدة غربي در ممالك شرقي به‌خصوص در دو سدة اخير دانشمندان و موسيقي‌دانان شرقي را بر آن داشت كه نظم خاصي براي مقام‌هاي خود بدهند و در نتيجه يك گام پايه‌اي براي موسيقي خود بيابند و پس از آن بود كه براي مقام‌هاي شرقي گام ثابتي مشخص شد.

دستگاه‌هاي موسيقي ايران و مقام‌هاي موسيقي عرب

هفت دستگاه و پنج آواز حاصل فواصل و گام‌هاي متفاوت در موسيقي ايراني است. بسياري از گوشه‌ها نيز در اين آوازها و دستگاه‌ها قرار مي‌گيرند. ماهور، شور، سه‌گاه، چهارگاه، راست و پنجگاه، همايون و نوا، تعزیه ، هفت دستگاه و بيات اصفهان، افشاري، ابوعطا، دشتي و بيات ترك آوازهاي موسيقي ايراني را شكل مي‌دهند. همان‌طور كه گفته شد ربع‌پرده در موسيقي ما نقشي مهم ايفا مي‌كند و موجبات فراهم آمدن گوشه‌ها و دستگاه‌هايي با رنگ و فضاي متنوع را فراهم مي‌آورد.
مقام راست، بيات، صبا، سه‌گاه، عجم، نهاوند، كرد، حجاز مقام‌هاي عربي را تشكيل مي‌دهند كه هر يك از اين مقام‌ها در دل خود داراي مقام‌هاي فرعي نيز هستند؛ مطابق با آنچه در موسيقي ايراني نسبت به دستگاه‌ها و گوشه‌ها اتفاق مي‌افتد.

آموزش آنلاین موسیقی در آموزشگاه موسیقی فردوس

نوشته قبلی

از مکتب آواز اصفهان بیشتر بدانید

نوشته بعدی

اپرا چیست؟

1 دیدگاه در “موسيقي دستگاهي ايران در تلاوت قرآن

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

برای دیدن محصولات که دنبال آن هستید تایپ کنید.