ارکستر ملی چیست

سوالی که خیلی از هنرجویان آموزش آواز در ابتدای امر میپرسند این است که ارکستر ملی چیست.

۱ .واژه «ارکستر» در ادبیات موسیقایی دو وجه معناییِ عام و خاص دارد.
ارکستر در مفهوم عام و کلی حاکی از مجموعه‌ای بزرگ متشکل از تعداد زیادی نوازنده است:
مثلا گاهی گفته می‌شود «ارکستر گاملن اندونزیایی»، «ارکستر گاگاکوی ژاپنی» و چیزهایی از این قبیل.
اما مفهوم خاص «ارکستر» اساسا حاکی از پدیده یا نهادی موسیقایی است
که درنهایت در اروپای قرون هفدهم و هجدهم میلادی تکوین یافت
و پس از آن به دلیل گسترش نفوذ فرهنگ غربی به دیگر نقاط جهان نیز تسری یافت.
در این معنای خاص و البته بسیار رایج‌تر، منظور از «ارکستر» در واقع همان Symphony Orchestra است.

۲ .اما، برای بحث درباره آنچه «ارکستر ملی» یا «ارکستر موسیقی ملی» نامیده شده است،
باید ابتدا تعریفی از واژه «ملی» داشته باشیم.
واژه «ملی» (national) یعنی منسوب به (nation) ملت» که در اصل برگرفته از ریشه‌ای لاتین nationem، natus، nasci، gnasci
و حتی هم‌خانواده با genus با وجوه معنایی مختلفی است
که در مجموع حاکی از زاده‌شدن یا ریشه‌داشتن در جایی یا گروهی از مردم با ریشه‌های نژادی و اجدادی مشترک و چیزهایی از این قبیل است.
اما، امروزه اصطلاح «ملی» اساسا امری مرتبط با علوم سیاسی و «جغرافیای سیاسی» است،
که لزوما منطبق بر «جغرافیای فرهنگی» نیست و در اینجا مفاهیمی همچون «دولت‌ـ‌‌ ملت» مطرح می‌شود.
فعلا بحث درباره سرود ملی و این مفاهیم را کنار می‌گذاریم و بیشتر بر وجه موسیقایی و مصادیق موسیقایی تمرکز می‌کنیم.

۳ .اساسا مفهوم «موسیقی ملی» چیست که «ارکستر موسیقی ملی» یا «ارکستر ملی» چه باشد؟
آیا صرفا موسیقی کلاسیک ایرانی و نظام دستگاهی و ردیفی و سازهایی مانند تار، سه‌تار، سنتور، نی، کمانچه و مانند اینها «ملی» محسوب می‌شوند؟
پس سازهایی مانند تنبور و دوتار و نی‌انبان و دونلی و سرنا و دُهل و…
و نیز دیگر نظام‌های موسیقایی در مرزهای ایران‌زمین «غیرملی» هستند؟
آیا موسیقی ملی صرفا موسیقی کلاسیک ایرانی است؟
پس موسیقی اقوام مختلف ایرانی (از کرد و آذری گرفته تا بلوچی و بندری و…) در این میان چه جایگاهی دارد؟

این تصور که «ردیف» برآیند موسیقی اقوام مختلف ایران‌زمین است تصوری موهوم است؛
موسیقی کلاسیک ایرانی اساسا در ادامه موسیقی درباری قدیم است
و همواره لزوما رابطه مستقیمی با همه اقوام و نواحی مختلف ایران‌زمین نداشته است و ندارد.
مثلا، تجلی عناصر موسیقایی بلوچی یا کردی یا بندری در این رپرتوار و در این نظام موسیقایی دقیقا چه مصادیق صوتی و زیبایی‌شناختی و موسیقایی‌ای دارد؟
«موسیقی ملی» یا «ارکستر ملی» اگر بخواهد «ملی» باشد
باید هم از لحاظ «سازآرایی» و هم از لحاظ «نظام‌های موسیقایی» نمایندگانی از فرهنگ‌های موسیقایی همه ایرانیان و همه اقوام سرزمین ایران داشته باشد
اما آیا اساسا امکان همنشینی این سازها در یک «ارکستر» به دلایل فنی و موسیقایی وجود دارد؟
هنوز در حوزه همین موسیقی کلاسیک ایرانی هم با این‌گونه مسائل از لحاظ اکوستیک‌موسیقایی مشکلاتی بنیادین داریم،
دیگر چه رسد به اینکه بخواهیم موسیقی دیگر اقوام ایرانی را هم وارد ماجرا کنیم.