کوک تنبور و انواع آن

آموزش کوک دستی تنبور

امروزه مبنای صداهای موسیقی در سازها نت دوی دیاپازن استکه سازهای شاخص موسیقی ایرانی نیز از آن تبعیت نموده‌اند. مثلاً اکثر نوازندگان تار، دست باز یا مطابق دو سیم اول که سیم‌های اصلی تارند را برابر با نت یاد شده می‌گیرند. همین امر باعث شده‌است که صدای سازهای ایرانی به دلیل مبالغه در زیر شدن از اعتدال خارج گشته و صداها اکثراً خشک و بدون طنین شده و از حالت اصلی خود خارج گشته‌است.

ساز تنبور معمولا دارای 3 سیم است و در برخی از ساز ها 4 سیم هم می باشد. سیم چهارم معمولا به عنوان سیم کمکی استفاده می شود که تفاوتی در کوک کردن ساز ایجاد نمی کند و در هنگام کوک کردن می توانید آن را باز کنید و کنار بگذارید. بستگی به نوع ساز شما که از نوع زیرخوان یا بم خوان باشد باید ساز را در صدای زیر و بم کوک کرد. ساز های حرفه ای معمولا یک صدای زیر دارند که تنبور بعد از کوک شدن بین صدای زیر و بم  تنظیم می گردد. بنابراین سعی کنید بر اساس نوع ساز و سبک نوازندگی ساز خود را بهینه سازی کنید.

کوک سیم اول

سیم اول ( از راست اولین سیم ساز ) به عنوان سیم اصلی و مرجع مشخص شده است، همزمان با دست چپ خود گوشی ها را بچرخانید و یک فشار ریز به داخل داشته باشید تا فاصله ای وجود نداشته باشد. همزمان با چرخاندن گوشی ها با دست چپ به آرامی مضراب بزنید تا صدای خروجی را در هربازه چک کنید. انقدر این کار را انجام دهید تا صدای مطلوب خود را دریافت کنید.

کوک سیم دوم

سیم دوم که سیم هنگام یا سیم کمکی است و بین سیم اصلی و سیم زرد قرار می گیرد باید صدایی مشابه سیم اول داشته باشد. مجددا گوشی ها را مانند حالت اول بچرخانید و همزمان مضراب را توری بزنید که به هر دو سیم بخورد و آرام آرام به یک صدای یکسان برسد و به مقدار خلاصی ساز ایجاد شود. توجه داشته باشید تا زمانی که صدای دو سیم یکی نشده باید این وضعیت را اصلاح کنید.

کوک سیم سوم

سیم سوم که به آن سیم زرد یا سیم فا نیز می گویند با مضراب چپ زده شود. مراحل کوک سیم اول و سیم دوم را باید به همان شکل روی این ساز پیاده کنید و در هنگام نواختن هر سه سیم را با هم بزنید تا آن صای یکپارچه با فرکانس یکسان شنیده شود. سیم سوم را از بالا نیز چک کنید که تداخل صدایی نداشته باشد و در هنگام تنبور نوازی مشکلی ایجاد نکند.

در کل برای کوک کردن دستی تنبور دو حالت معروف داریم یکی کوک پهن یا کوک دو دو فا   و کوک شیخ امیری یا کوک دو دو سل که بهتر است از این دو کوک استفاده نمایید.

در گذشته مبنای صداهای موسیقی نت لا بوده‌است چه در موسیقی ایرانی و چه در موسقی جهانی. این امر تاکنون در تنبور مراعات گردیده یعنی دست باز یا مطابق دو سیم اول که سیم‌های اصلی تنبورند، معمولاً برابر است با نت لا. یعنی یک و نیم پرده بم‌تر از مبنای امروزی کوک می‌شوند. دو سیم اول تنبور که دو نامیده می‌شوند نسبت به دیاپازون لا کوک می‌شوند و سیم سوم (سل) که به سیم واخوان نیز مشهور است با فاصله چهارم یا پنجم درست پایین‌تر از سیم دو کوک می‌شود که در اصل این دو کوک به کوک پنج و هفت یا فا و سل مشهورند.

آموزشگاه موسیقی فردوس، برگزار کننده و کلاس آموزش تنبور در تهران است.

انواع تنبور از نظر شکل ظاهری

تنبور کاسه ای

نوعی کاسه ی آن یک تیکه است واز لحاظ ساخت آن بسیار مشکل است و تنبور قدیم همه از این نوع بوده اند

تنبور جمنی

نوعی که به چمنی مشهور ست که همان ترکه ای است که کاسه ی آن از تکه های چوب درست شده است و مزیتی که برنوع اول دارد این است
که هم ساخت آن راحت تر است واگر از لحاظ کاسه آن مشکلی پیش بیاید تعمیر آن راحت تر است. تنبور در نواحی باختری ایران ویژه درانجمن تنبورنوازان، قلندران و درویش‌های اهل طریقت و اهل حق کردستان وکرمانشاهان استفاده می‌گردد که به وسیله آن موسیقی مذهبی خود را اجرا می‌کنند

انواع کوک تنبور :

کوک طرز: بیشتر مقا م های مجلسی با این کوک نواخته می شود. نسبت میان وترها در کوک پنجم درست نزولی است و صدای باز وتر دوم اکتاو پایین تر از صدای دستان پنجم است.

کوک بَرز : برز ، به معنی بلند، نامی است که استاد سید ولی حسینی بر این کوک نهاده است . بیشتر مقام  تنبور ، کلام در این کوک اجرا می شوند.

برای شرکت در کلاس های آموزش موسیقی فردوس نظیر: کلاس آموزش آواز، کلاس آموزش گیتار و کلاس آموزش پیانو می توانید هم اکنون اقدام کنید.

نکات ضروری هنگام کوک تنبور

کوک کردن تنبور یا نوار تنبک یک فن محلی ایرانی است که برای بهبود و بهینه‌سازی صدای تنبور استفاده می‌شود. اغلب ساز ها برای بهبود کیفیت صدا و فرکانس خروجی ساز به دو روش دستی و تیونر کوک می شوند. در این فرآیند، تنبور با استفاده از یک چوب یا فلزی که به نام کوک رشته می‌شود، به صورت یک دایره بزرگ کوک می‌شود. این فرآیند می‌تواند صدای تنبور را قوی‌تر، ماندگارتر و با کیفیت‌تر کند.

در زیر، مراحل استاندارد کوک کردن ساز تنبور را برای شما توضیح می‌دهم:

ابتدا، تنبور را بررسی کنید و اطمینان حاصل کنید که هیچ ترک یا آسیبی در بدنه آن وجود ندارد. در صورت هرگونه شکستگی و آسیب جدی به هیچ عنوان ساز را کوک نکنید و ابتدا ساز را تعمیر کنید. همچنین، مطمئن شوید که سیم های تنبور به درستی کشیده شده باشند.

اگر از کوکر چوبی می خواهید استفاده کنید حتما توصیه می‌شود از چوب‌هایی با تراکم و سختی مناسب استفاده شود. در صورت استفاده از فلز، مطمئن شوید که سطح آن صاف و بدون خراش است. فلز ممکن است به سطح سیم ها آسیب بزند بنابراین حداکثر احتیاط را به خرج دهید.

احتمالاً نیاز به چندین لایه پوشش کوکر دارید. برای ایجاد لایه‌های متعدد، کوکر را روی تنبور قرار داده و با استفاده از روغن‌های مناسب (مانند روغن کنجد یا روغن پنبه) به آرامی روی تنبور بمالید. سپس، کوکر را یک زمانی برای خشک شدن بگذارید و فرآیند را تا تکمیل لایه‌ها تکرار کنید.

هنگام کوک کردن تنبور، باید به خشک شدن لایه‌ها توجه کنید. پس از هر لایه، کوکر را بگذارید تا به طور کامل خشک شود (معمولاً چند ساعت تا چند روز زمان می‌برد). مطمئن شوید که تنبور را در محیط خشک قرار داده و از رطوبت برای خشک شدن بهره‌برداری کنید.

هنگام کوک کردن تنبور، می‌توانید صدای آن را تست کنید. بعد از هر لایه، تنبور را به طور ملایم بزنید و صدای آن را مورد بررسی قرار دهید. با پیشرفت در فرآیند کوک کردن، صدای تنبور قدرت و کیفیت بیشتری خواهد داشت. در آموزش ساز های مختلف مانند آموزش کمانچه ، آموزش تار و آموزش سه تار و هم چنین آموزش عود مباحث مربوط به کوک کردن به صورت حرفه ای تدریس می شود.

کوک تنبور با تیونر

تنبور را به صورت دستی تیون کنید و سپس با استفاده از تیونر به کوک کردن آن بپردازید. در زیر مراحل این روش را برای شما توضیح می‌دهم:

قبل از شروع به کوک کردن، تنبور را به صورت معمولی تیون کنید. برای این کار، می‌توانید از یک تیونر الکترونیکی یا موبایلی استفاده کنید. تنبور را به تنظیمات استاندارد (معمولاً D-A-D-G-A-D برای تنبور های ایرانی) تیون کنید تا فرکانس درستی داشته باشد.

با توجه به نوع تیونری که استفاده می‌کنید، تیونر را به تنظیمات مناسب برای کوک کردن تنبور تنظیم کنید. برخی از تیونرها قابلیت تنظیم برای کوک کردن را دارند که می‌توانید از آن استفاده کنید. در غیر این صورت، تیونر را به حالت استاندارد تیون کرده و در نظر داشته باشید که باید صدا را به تنظیمات کوک شده تغییر دهید. بعد از وصل کردن تیونر می توانید با نواختن و صدای خروجی و نمایش علامت ها بر روی دستگاه که نت های بیان شده می باشد همه را در حالت یکسان قرار دهید.