مقدمه
سازهای موسیقی ابزاری هستند برای خلق صدا در موسیقی که دارای تنوع گسترده‌ای هستند که می‌توانند تجربیات شنیداری متفاوتی ایجاد کنند. دسته‌بندی سازها نه تنها به ما کمک می‌کند تا ساختار و کاربرد آنها را بهتر درک کنیم، بلکه در انتخاب ساز مناسب برای یادگیری یا اجرا نیز راهنماییمان می‌کند. این دسته‌بندی‌ها معمولاً بر اساس نحوه تولید صدا، جنس ساز و یا تاریخچه فرهنگی آنها انجام می‌شود.
دسته‌بندی بر اساس مکانیزم ایجاد صدا:
۱. سازهای زهی
زه یا تار در سازهای موسیقی، به رشته‌های باریک و انعطاف‌پذیری گفته می‌شود که از مواد مختلفی مانند فلز، نایلون، یا گوت ساخته می‌شوند؛ این زه‌ها از طریق کشیدن، زدن، یا کوبیدن به ارتعاش درمی‌آیند و صدا تولید می‌شود. در این نوع از ساز، صدا از طریق ارتعاش زه‌هایی تولید می‌شود که به طور معمول با انگشت یا با وسیله‌ای مانند کمان یا مضراب به ارتعاش درمی‌آیند.
چگونگی کارکرد زه‌ها:
- وقتی که زه‌ها با انگشتان، مضراب، یا کمان به ارتعاش درمی‌آیند، این ارتعاشات به صورت موج‌های صوتی در هوا منتشر می‌شوند که به گوش ما به عنوان صدا رسیده و توسط مغز تفسیر می‌شوند.
- تنظیم فشار، طول و ضخامت زه‌ها، همچنین جنس آنها، بر روی پیچ و تن صدای تولیدی تأثیر می‌گذارد.
کاربرد زه‌ها در سازهای مختلف
زه‌ها در انواع مختلفی از سازها مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله:
- سازهای زهی کششی: مانند ویولن، گیتار، و هارپ که در آنها نوازنده مستقیماً زه‌ها را با دست یا کمان می‌نوازد.
- سازهای زهی کوبه‌ای: در این سازها، زه‌ها از طریق ضربه زدن به آنها با دست یا مضراب و …، به ارتعاش درمی‌آیند. پیانو و سنتور نمونه‌هایی از این دسته هستند.
همچنین بخوانید: آموزش سنتور در آموزشگاه آوای فردوس
زه‌ها اجزاء اساسی بسیاری از سازهای موسیقی هستند و نقش مهمی در تعیین کیفیت و نوع صدای تولیدی توسط ساز دارند.
۲. سازهای بادی
سازهای بادی صدا را از طریق ارتعاش هوا در درون یک لوله تولید می‌کنند. نوازنده با دمیدن در یک دهانه یا استفاده از برگه‌ای متحرک به نام برگ‌دم، هوای داخل لوله را به ارتعاش درمی‌آورد.
- بادی چوبی: این سازها اغلب از چوب ساخته شده‌اند، اگرچه برخی مانند فلوت ممکن است از فلز باشند. نمونه‌هایی شامل فلوت، کلارینت و ابوا هستند.
- بادی برنجی: این سازها معمولاً از آلیاژهای برنج ساخته می‌شوند و دارای صدای رسا و قوی هستند. ترومپت، ترومبون و توبا از این دسته‌اند.
۳. سازهای کوبه‌ای
سازهای کوبه‌ای صداهای خود را از طریق ضربه زدن یا لرزاندن تولید می‌کنند. این سازها می‌توانند صداهای مختلفی داشته باشند و برای ایجاد ریتم در موسیقی استفاده می‌شوند.
- ملودیک: سازهایی مانند ماریمبا و گلوکنشپیل که قادر به تولید نت‌های ملودیک هستند.
- ریتمیک: درامز، کنگا و بنگو، که بیشتر برای تولید ریتم به کار می‌روند.
مشاهده شرایط کلاس هنگ درام: آموزش هنگ درام
۴. سازهای الکترونیک:
این سازها به وسیله برق کار می‌کنند و می‌توانند صداهای متنوع و مصنوعی ایجاد کنند که در سازهای آکوستیک یافت نمی‌شوند. سینتی‌سایزرها و کیبوردهای الکترونیک نمونه‌هایی از این دسته‌اند.
دسته‌بندی بر اساس سیستم هورنبوستل-زاکس
این سیستم یکی از دقیق‌ترین و جامع‌ترین روش‌های طبقه‌بندی سازهای موسیقی است که بر اساس ویژگی‌های ساختاری و نوع ارتعاش صدا تعریف می‌شود. این دسته‌بندی شامل پنج دسته اصلی است:
1. ایدیوفون‌ها:
سازهایی که بدنه خود ساز به صورت مستقیم صدا تولید می‌کند.
2. ممبرانوفون‌ها:
سازهایی که صدا توسط ارتعاش یک غشا یا پوست تولید می‌شود.
3. کوردوفون‌ها:
سازهایی که صدا توسط زه‌ها تولید می‌شود.
4. ایروفون‌ها:
سازهایی که صدا از طریق ارتعاش هوا تولید می‌شود.
5. الکتروفون‌ها:
سازهایی که صدا به وسیله برق تولید می‌شود.
نتیجه‌گیری
دانستن انواع دسته‌بندی سازها می‌تواند به هنرجویان کمک کند تا با دید بازتری به یادگیری موسیقی نزدیک شوند و انتخاب‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. این دانش نه تنها درک عمیق‌تری از ساختار و کارکرد سازها به هنرجو می‌دهد، بلکه به او امکان می‌دهد تا با درک بهتری از سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، به عنوان یک نوازنده یا شنونده در جهان موسیقی حضور یابد.