اگر به سازهای زهی، آرشه ای علاقه داشته باشید، احتمالا راجع به کلیفون ها شنیده اید. کلیفون به انگلیسی (colophony) که گاهی افراد ممکن است آن را با اسم رزین نیز بشناسند، یک شیء کوچک سخت است که از صمغ درختان ساخته می شود.
این شیء حالتی سفت و سخت دارد و به طور کلی و در تمام صنایع، برای زبر تر کردن سطوح مورد استفاده قرار می گیرد. حتی از این ماده در وزنه برداری برای زبر کردن سطح دست و جلوگیری از سر خوردن وزنه ها در دست استفاده می شود. در نوازندگی نیز علت استفاده از کلیفون، زبرتر کردن سطح آرشه است که باعث می شود اصطکاک بین سیم و آرشه بیشتر شده و صدای ساز به راحتی شنیده شود.
در صورتی که آرشه ساز کلیفون نداشته باشد، صدای آن تیز می شود و نمی توان انتظار شفافیت از ساز داشت. کلیفن، برای ایجاد چسبندگی در موهای آرشه مورد استفاده قرار می گیرد. زمانی که چسبندگی موهای آرشه افزایش پیدا می کند، اصطکاک بین مو ها و سیم ها بیشتر می شود و باعث می شود صدای ساز به خوبی و زیبایی شنیده شود.
کلیفون ها در حال حاضر از ۱۱۰ نوع درخت مختلف در سرتاسر دنیا گرفته می شوند که البته، همه آن ها برای ساز شما مناسب نیستند!
کلیفون چگونه ساخته می شود؟
همان طور که گفته شد، کلیفون از جنس صمغ درختان است. شیره گیاهان توسط ظرف های مخصوص و به صورت قطره ای، جمع آوری می شود. پس از جمع آوری صمغ گیاهان مناسب، شیره گیاهان مناسب مثل صنوبر و کاج، با یک دیگر ترکیب می شوند و در نهایت با سفت شدن آن ها کلیفون ساخته می شود.
جالب است بدانید که فرمول ساخت کلیفون های سازنده های مختلف، با یکدیگر تفاوت دارد و نمی توان از درصد ترکیب مواد مختلف برای ساخت کلیفون، مطمئن شد چرا که جزو اسرار آن ها محسوب می شود.
بسیاری از سازندگان کلیفون، برای این که بتوانند قدرت چسبندگی کلیفون ها را افزایش دهند، به آن ها فلزاتی مثل طلا و نقره و سرب اضافه می کنند و گاهی اندکی موم نیز وارد ترکیبات ساخت کلیفون می شود.
پس از اضافه شدن تمام ترکیبات، کلیفون ها در کوره های مخصوص، ذوب می شوند و پس از قالب گیری و استراحت، آماده استفاده می گردند.
آموزش ویولن بصورت حضوری و آنلاین در آموزشگاه موسیقی فردوس با بیش از 15 سال سابقه آموزش در حوزه موسیقی
انتخاب کلیفون مناسب برای ساز
اول از همه باید بدانید که کلیفون سازهای مختلف با یکدیگر متفاوت است. اگر کمانچه میزنید، هنگام خرید کلیفون حتما ذکر کنید که به دنبال پیدا کردن کلیفون کمانچه مناسب هستید چرا که بیشتر افراد، وقتی حرف از کلیفون به میان می آید ناخودآگاه به ویولن فکر می کنند.
علاوه بر کلیفون های اختصاصی هر ساز، حتی بعضی از سیم ها دارای کلیفون مخصوص به خود هستند. پس خرید کلیفون مخصوص و مناسب را جدی بگیرید. یکی از واضح ترین تفاوت های بین کلیفون ها، رنگ آن هاست.
کلیفون هایی که رنگ آن ها روشن تر است، سفتی بیش تر و در نتیجه چسبندگی کم تری دارند. علت این موضوع، نقطه ذوب بالای مواد سازنده کلیفون است. استفاده از چنین کلیفون هایی برای مناطقی که آب و هوای گرمسیری دارند مناسب تر است.
برعکس، کلیفون هایی که رنگ تیره تری دارند، دمای ذوب پایینی داشته و برای مناطقی مناسبند که دارای آب و هوای خشک هستند. از چنین کلیفون هایی در فصول سرد سال استفاده می شود.
انتخاب کلیفون مناسب، به جز از نظر آب و هوا، به نوع سیم نیز بستگی دارد: کلیفون هایی که رنگ تیره تری دارند برای ساز هایی که سیم های ضخیم تر و صدای بم تری دارند ( مثل ویولن سل و کنترباس ) مناسب ترند.
نحوه استفاده درست از کلیفون
پس از این که کلیفون مناسب ساز خود را خریداری کردید، نوبت به استفاده از آن می رسد. هنگام استفاده از کلیفون توجه داشته باشید که موهای آرشه خود را نه خیلی سفت کنید و نه خیلی شل. در صورتی که موهای آرشه خیلی سفت تنظیم شده باشد، کلیفون روی آن تاثیر خاصی نخواهد گذاشت.
وقتی می خواهید برای اولین بار از یک کلیفون استفاده کنید، باید به میزان اندکی سطح خارجی آن را خراش دهید. می توانید این کار را با قسمت پایینی آرشه و یا کلید انجام دهید.
خراش دادن سطح کلیفون باعث می شود که روی آن حالت پودری پیدا کند و راحت تر روی موهای آرشه بنشیند. البته انجام این کار الزامی نیست ولی در صورتی که این خراش ایجاد نشود، مدت زمان طولانی تری باید آرشه خود را کلیفون بکشید.
مدت زمان کلیفون کشیدن روی آرشه، نه باید خیلی زیاد و نه باید خیلی کم باشد. زیاد از حد شدن کلیفون روی آرشه، موجب ایجاد صدای زمخت و ناهنجار می گردد و کم شدن آن باعث می شود صدا تیز و نازک شود.
پس از ساز زدن، حتما قسمت هایی از ساز که با پودر کلیفون سفید شده اند را تمیز کنید. در صورتی که کلیفون روی ساز باقی بماند، به مرور زمان سفت می شود و به آن می چسبد و تنها راه از بین بردن آن، رگلاژ خواهد بود. بهترین مارک کلیفون موجود در بازار ایران در حال حاضر، برندهای پیراسترو و هیل هستند.
انواع کلیفون های موجود
کلیفون جعبه ای
این کلیفون ها قالبی و در قوطی های جعبه مانند عرضه می شوند. رنگ این نوع کلیفون ها عموما زرد و روشن است و قیمت کلیفون های جعبه ای نسبت به انواع دیگر، ارزان تر است.
کلیفون تیره
میزان تیرگی کلیفون با میزان نرمی آن ارتباطی مستقیم دارد. همانطور که پیشتر نیز گفته شد، کلیفون هایی که رنگ تیره تری دارند چسبندگی بیشتری ایجاد می کنند و برای ساز های با صدای بم مناسب تر هستند. این کلیفون ها شکنندگی بیش تری دارند و میزان پودری که از آن ها تولید می شود بیش تر است.
کلیفون روشن
این کلیفون ها سخت تر هستند و به علت پودر کمی که تولید می کنند، شاید چسبندگی لازم را برای موهای آرشه ایجاد نکنند. از این کلیفون ها باید مدت زمان بیشتری برای رسیدن به صدادهی مطلوب استفاده کرد.
کلیفون ضد حساسیت
کلیفون های ضد حساسیت برای افرادی تولید شده است که به کلیفون های عادی حساسیت دارند. این کلیفون ها پودر ایجاد نمی کنند.
کلیفون های طلایی/نقره ای/سربی/ مسی
کلیفون های طلایی و نقره ای برای همه افراد و سازها مناسب هستند ولی قیمت بیشتری دارند و معمولا افراد حرفه ای تر از آن ها استفاده می کنند. کلیفون های سربی و مسی نیز صدایی گرم و زیبا ایجاد می کنند و می توانند گزینه مناسبی باشند.
هر چند وقت یک بار باید از کلیفون استفاده کنیم؟
پاسخ به این سوال، به معیارهای مختلفی بستگی دارد. از جمله میزان تمرین شما در طول روز، جنس موهای آرشه شما، سیم های ساز شما، دمای هوا و… ولی به طور معمول، به ازای هر ۴-۵ بار ساز زدن بهتر است از کلیفون استفاده کنید.
جمع بندی
کلیفون یکی از وسیله های جانبی نوازندگی ویولن، ویولن سل و کمانچه است که بدون آن نوازندگی امکان پذیر نیست. در صورتی که آرشه شما به مقدار کافی کلیفون نداشته باشد صدایی از ساز خود نمی شنوید و یا صدای خارج شده به قدری آرام و کم است که فایده ای نخواهد داشت. در این مطلب درباره نحوه ساخت و انواع کلیفون ها صحبت کردیم که امیدواریم برای شما مفید بوده باشد. اگر احساس می کنید که آموزش کلیفون کمی سخت است می توانید ساز های راحت تری مانند آموزش کالیمبا را شروع کنید.
