سه تار یکی از سازهای اصلی و شاخص در موسیقی ایرانی است که علاوه بر برخوردار بودن از صدای زیبا ، دوست داشتنی و لطیف ، در بیان احساسات هنرمندانه ایرانیان ، از قابلیت های در خور توجه بهره مند است . ازدیگر خصوصیات شایان این ساز ، صمیمیت و همراهی آن است به نحوی که نوازنده را آزار نمیدهد . از این رو زنده یاد استاد ابوالحسن صبا در توصیف این ساز چه زیبا میگوید : « سه تار برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است » . آنچه در این جمله کوتاه و پر معنا نهفته است ، در واقع عبارت است از حاصل تمام گفته ها و شنیده ها در زمینه سه تار .
سه تار در زمره سازهای زهی مضرابی مقید است . صدای این ساز در اثر برخورد مضراب و ارتعاش سیم ها و تولید بوسیله کاسه ، تشدید می شود . بدنه سه تار از سه قسمت اصلی تشکیل شده است . این سه قسمت به طور اجمالی عبارتند از :
الف – کاسه
ب – دسته
ج – سر ساز یا سر پنجه
آموزش سه تار به صورت حضوری
آموزش سه تار آنلاین در آموزشگاه فردوس
• کاسه طنینی سه تار:
کاسه طنینی از اجزای سه تار می باشد که کاسه‌ای گلابی شکل و از جنس چوب است و روی دهنه آن صفحه چوبی قرار دارد. کاسه سه تار را هم یک تکه و هم از ترک‌های به هم متصل شده چوب می‌سازند و به منظور زیبایی گاهی طرح‌هایی با صدف یا استخوان روی آن نصب می‌کنند. کاسه سه تار از نظر ساختاری مانند کاسهٔ عود یا تنبور است ولی کوچک‌تر از آنها و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود.
• صفحه رو:
صفحه روی سه تار از جنس چوب است و معمولا سوراخ‌های کوچکی روی آن ایجاد می‌کنند که خروج صدا را از کاسه طنینی سه تار میسر می‌سازد.
• خرک سه تار:
خرک نیز از جنس چوب و به طول تقریبی 4 سانتی متر و ارتفاع 7 میلی متر است. سطح زیرین مسطح آن روی صفحه قرار می‌گیرد. روی خرک سه تار شیارهایی وجود دارد که سیم از روی آن عبور کرده و از هم جدا نگه داشته می‌شود.
• دسته سه تار:
دسته سه تار در مقایسه با کاسه آن باریکتر است و به صورت لوله‌ای تو پُر به قطر تقریبی 2.5 و طول 40 تا 50 سانتی متر از چوب ساخته می‌شود. روی دسته سه تار مسطح و پشت آن نیم دایره است و پرده‌ها روی آن بسته می‌شوند. دسته سه تار از یک طرف به کاسه و از طرف دیگر به سر پنجه متصل می‌شود.
• پرده سه تار:
پرده‌ها نخ‌های باریکی از جنس رودهٔ حیوانات و یا ابریشم هستند که در عرض دستهٔ سه‌تار به صورت سه‌لایی و چهارلایی بسته می‌شوند و وظیفهٔ تقسیم‌بندی فواصل موسیقایی را برعهده دارند.
تعداد پرده‌های سه تار ۲۶ عدد است که که یکی از آنها قبل از شیطانک بسته می‌شود و فاصلهٔ آن با شیطانک در صدای سه‌تار موثر است. شایان ذکر است امروزه به مدد دیدگاه متجدد اساتید ساخت سه‌تار نظیر استاد محمدرضا ژاله استفاده از پرده هایی از جنس نایلون کمک با ارزشی به نوازندگان سه تار به حساب می‌آید. چرا که این جنس پرده اولا حرکت دست نوازنده سه‌تار را به روی دسته را آسان تر نموده ثانیا اجرای تکنیک ویبره (لرزش) با دست چپ را میسرتر از قبل نموده و ثالثا هیچگونه تغییری بر رنگ صوتی سه‌تار ندارد.
• شیطانک:
شیطانک بین قسمت اصلی دسته و پنچهٔ ساز سه‌تار قرار می‌گیرد و جنس آن از استخوان و یا پلاستیک است. کاربرد شیطانک سه تار در هدایت و تقسیم‌بندی سیم‌ها در قسمت بالای دسته می‌باشد.
• سرپنجه سه تار:
سر پنجه در ابتدای طول دسته و از جنس چوب است و تعداد 4 گوشی دو به دو در طرفین آن قرار گرفته‌اند. گاهی داخل سر پنجه را به طرف بیرون خالی می‌کنند و سیم‌ها مثل سیم‌های تار بسته می‌شوند. گاهی نیز ممکن است سر پنجه در امتداد دسته ساخته شود. در این صورت سیم‌ها به طرف بیرون سرپنجه به دور گوشی‌ها بسته می‌شوند.
• سیم گیر:
سیم گیر از دیگر اجزای ساز سه تار می باشد که قطعه‌ای است چوبی و گاهی از جنس استخوان که در انتهای بدنه کاسه نصب می‌شود و گره سیم‌ها به شیار روی آن می‌افتند.
• تعداد و جنس سیم‌های سه تار : سه تار دارای 4 سیم فلزی با ضخامت‌های متفاوت است. سیم چهارم سه تار را مشتاق علیشاه به آن اضافه کرده است و برخی این سیم را به نام سیم مشتاق می‌شناسند. سیم یکم یا سیم سفید سه‌تار که از جنس فولاد است. سیم دوم یا سیم زرد سه‌تار نیز از جنس برنز است. سیم سوم یا سیم مشتاق یا زنگ که دقیقا هم‌جنس و هم اندازهٔ سیم یکم است. سیم چهارم سه‌تار که آن هم زرد رنگ است و از دیگر سیم‌ها قطورتر است.
• گوشی:
سیم سه‌تار از یک طرف به سیم‌گیر در انتهای کاسه و از طرف دیگر به گوشی‌های کوک شونده در انتهای دسته ساز سه‌تار بسته می‌شود. با پیچاندن گوشی‌ها ساز سه‌تار کوک می‌شود.