آیا می دانید ساز دلنشین سنتور چه تاریخی دارد؟ ریشه های این ساز به کجا برمی‌گردد؟ در این مقاله، به سراغ یکی از اسرارآمیزترین سازهای موسیقی ایرانی می رویم و با تاریخچه سنتور آشنا می شویم اگر هنرجو کلاس سنتور هستید حتما با این مقاله همراه باشید.
تاریخچه سنتور
اگر در حال یادگیری سنتور هستید شاید سوالات متعددی داشته باشید مثل اینکه به چه سبکی سنتور بنوازیم یا تاریخچه سنتور چیست و…، این ساز دل نواز ، داستانی پرماجرا دارد. بیایید با هم سفری به تاریخ این ساز داشته باشیم؛ سفری که از دل باستان می گذرد و به گوشه و کنار جهان می رسد.
وقتی تصاویر و حکاکی هایی از دوره های آشوری و بابلی، که به حدود ۶۶۹ سال قبل از میلاد برمی‌گردند، میبینیم متوجه میشویم که مردمان آن زمان با سازی شبیه به سنتور آشنا بوده اند. این ساز در جشن ها و مراسم های مختلف، به عنوان نماد شادی و سرور نواخته می شد. درواقع در این دوران، صدای دلنواز سنتور در دل شهرهای باستانی طنین انداز بود و مردم را به دور هم جمع می‌کرد.
اما جالب است بدانید که نام این ساز در ابتدا مشخص نیست. تاریخچه سنتور نشان می دهد که ایرانیان قبل از اسلام با این ساز آشنا بوده و به آن «کونار» می گفتند. سازی که در دل زندگی روزمره و مراسم های مذهبی جا داشته.
تاریخچه سنتور بعد از ورود اسلام به دنیای جدیدی پا گذاشت. عبدالقادر مراغه ای، این هنرمند بزرگ، ساز یا «طوفان» را معرفی کرد که شباهت هایی به سنتور داشت. اما جالب است که این ساز تنها یک سیم برای هر صدا داشت و با جابه جایی خرک ها کوک می شد! تصور کنید، چقدر این ساز ساده و در عین حال جذاب بوده است.
سنتور از مرزهای ایران فراتر رفته و به کشورهای مختلف سفر کرده است. در چین، این ساز به نام «یان-کین» شناخته می شود و به عنوان ساز ملی آن کشور مطرح است. در اروپای شرقی به نام «دالسی مر» و در انگلستان به نام «باترفلای» شناخته می شود.
برخی از دانشمندان موسیقی ترکیه معتقدند که تاریخچه سنتور ریشه در آلات موسیقی قدیم یهودیان دارد. این ساز در دایره المعارف موسیقی لاروس نیز به علاقه یهودیان به این ساز اشاره شده است. این ارتباط فرهنگی نشان می دهد که موسیقی به عنوان یک زبان جهانی، می تواند ملت ها را به هم نزدیک کند.
مخترع سنتور کیست
سنتور، این ساز دلنشین و پرآوازه ایرانی، به عنوان یکی از کهن ترین و زیباترین سازهای موسیقی در تاریخ فرهنگ ایران شناخته می‌شود. اما آیا می دانید که پشت این ساز، یک شخصیت بزرگ علمی و هنری قرار دارد؟ ابونصر فارابی، فیلسوف، موسیقیدان و دانشمند قرن دهم میلادی، به عنوان مخترع سنتور مطرح است.
او در شهر فاراب (امروزه ای در قزاقستان) به دنیا آمد، با تحصیلات گسترده اش در زمینه های مختلف، به ویژه موسیقی، توانست ساختار و اصول موسیقی را به طور بنیادی بررسی کند. فارابی معتقد بود که موسیقی می تواند روح انسان را به آرامش و تأمل برساند و به همین دلیل، در تلاش بود تا سازهایی را طراحی کند که این احساسات را منتقل کنند. سنتور یکی از این سازها بود که او با ابتکار خود آن را توسعه داد.
سنتور به شکل ذوزنقه ای طراحی شده و از چوب ساخته می شود. این ساز دارای ۷۲ سیم است که به دسته های چهارتایی تقسیم می شوند و به نوازنده امکان می دهد تا صدای دلنشین و هماهنگی را تولید کند. ردیف های خرک چوبی و ساختار منحصر به فرد آن، به سنتور صدایی خاص و جذاب می دهد.
اگر نگاهی به تاریخچه سنتور بکنیم متوجه میشویم که این ساز، در اشکال و انواع مختلفی در ایران تولید می‌شود. هر نوع سنتور ویژگی های خاص خود را دارد و نوازندگان با توجه به نیازها و سلیقه‌های خود یکی را انتخاب می‌کنند.
سنتورهای بر اساس تعداد خرک:
اولین دسته بندی در تاریخچه سنتور در تار به تعداد خرک ها برمی‌گردد. سنتورهایی با ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک وجود دارند. هر کدام از این سنتورها صدای خاصی دارند و نوازنده می تواند با توجه به نوع موسیقی ای که می‌خواهد بنوازد، یکی از این سازها را انتخاب کند. سنتورهای ۱۰ خرک معمولاً برای نوازندگان مبتدی مناسب ترند، در حالی که سنتورهای ۱۱ و ۱۲ خرک برای نوازندگان حرفه ای تر و تکنوازی های پیچیده تر به کار می روند.
سنتور بر اساس کوک:
دسته بندی دیگری که جالب توجه است، بر اساس کوک سازهاست. سنتور لا کوک یکی از معروف ترین هاست که صدای زیر و دلنشینی دارد. از طرف دیگر، سنتور سی کوک با ابعاد کوچکتر، گزینه ای مناسب برای کسانی است که به دنبال صدایی متفاوت و خاص هستند.
سنتورهای دیگر:
سنتورهای دیگری نیز وجود دارند که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند. مثلاً سنتور باس که صدای عمیق تری دارد و در گروه های موسیقی استفاده می‌شود. همچنین سنتور باریتون و کروماتیک، با تنوع بیشتر نت ها، برای نوازندگان حرفه ای تر طراحی شده اند. سنتور کروماتیک بم نیز برای تولید صداهای بم تر و خاص تر به کار می‌رود.
معروف ترین اساتید و نوازندگان سنتور در ایران
نوازندگان قدیمی:
در تاریخچه سنتور، نام هایی درخشان مانند محمدصادق خان و علی‌اکبر شاهی می درخشند. این هنرمندان با نواختن دلنشین خود، روح و جان سنتور را به مخاطبان معرفی کردند. سماع حضور و حبیب سماعی نیز با هنر خود، سنتور را به اوج شکوفایی رساندند. حسین صبا و ابوالحسن صبا نیز با نوآوری هایشان، این ساز را به نسل های بعدی منتقل کردند و به نوعی سنگ بنای موسیقی سنتی ایرانی شدند.
نوازندگان دهه های اخیر:
با ورود به دهه های اخیر، نام نوازندگانی چون فرامرز پایور و پرویز مشکاتیان به ذهن می آید. آن ها با تکنیک های خاص خود، سنتور را به دنیای جدیدی معرفی کردند. داریوش صفوت و حسین ملک نیز با نواختن های بی‌نظیرشان، توانستند قلب‌ه ا را تسخیر کنند. فضل‌الله توکل، منصور صارمی و مجید نجاحی نیز هر کدام با سبک منحصر به فرد خود، دنیای سنتور را غنی تر کردند. سوسن دهلوی، رضا شفیعیان و پشنگ کامکار نیز از دیگر هنرمندان بزرگ این عرصه هستند که هر کدام سنگی در بنای موسیقی ایرانی و تاریخچه سنتور گذاشته اند.
سازندگان مشهور:
ولی تنها نوازندگان نیستند که سهم مهمی در تاریخچه سنتور دارند؛ سازندگان هم نقش به سزایی ایفا کرده اند. مهدی ناظمی و داریوش سالاری از جمله سازندگان مشهوری هستند که با دقت و ظرافت، سنتورهایی با صدای ناب و دلنشین می سازند. تلاش های آن ها باعث شده که نوازندگان بتوانند با سازهای باکیفیت و متنوع، هنر خود را به بهترین شکل ارائه دهند.
جمع بندی
سنتور، با این تاریخچه غنی و شگفت انگیز، نه تنها یک ساز، بلکه داستانی از سفر و تبادل فرهنگی است. این ساز همچنان در دل ها و ذهن ها زنده است و صدای آن در گوش های ما طنین انداز می شود.