وقتی به پیانو فکر میکنیم، شاید اولین چیزی که به ذهن مان میرسد، صدای دلنشین و زیبای آن باشد. اما آیا می دانید که این ساز چطور و از کجا به ایران وارد شد؟ بیایید با هم نگاهی به تاریخچه پیانو در ایران بیندازیم و ببینیم این ساز چگونه در دنیای موسیقی ما جا پیدا کرد.
تاریخچه پیانو در جهان
اگر هنرجو کلاس پیانو هستید خوب است بدانید که توسعه پیانو به هیچ وجه یک شبه اتفاق نیفتاد. تلاش ها برای بهبود این ساز تا پس از جنگ جهانی اول ادامه داشت. در این دوران، طراحان و سازندگان پیانو به دنبال راه هایی بودند تا صدای این ساز را غنی تر و متنوع تر کنند. به عنوان مثال، ایده های جدیدی برای ساخت مکانیزم های کلید و چکش ها مطرح شد که به نوازندگان این امکان را می داد تا با دقت بیشتری نوازندگی کنند.
پس از جنگ جهانی اول، عصر طلایی تاریخچه پیانو آغاز شد. در این دوران، پیانو به یکی از اصلی ترین سازهای موسیقی تبدیل شد. شرکت های بزرگ تولید پیانو به بازار آمدند و با طراحی های جدید و جذاب، صدای پیانو را به اوج رساندند. همچنین افراد مشهور مثل فردریک شوپن و لودویگ فان بتهوون در این دوران از تاریخچه پیانو به اوج شهرت رسیدند و آثارشان با صدای دلنشین پیانو نوازندگی می شد.
اما با آغاز جنگ جهانی دوم، وضعیت تغییر کرد. بسیاری از کارخانه ها تولید پیانو را متوقف کردند تا تجهیزات جنگی بسازند. این موضوع نه تنها بر تولید پیانو تأثیر گذاشت، بلکه موجب تغییرات زیادی در صنعت موسیقی شد. بسیاری از نوازندگان و آهنگسازان نیز به دلیل جنگ از صحنه موسیقی دور شدند و این باعث شد که پیانو مدتی از کانون توجه دور بماند. با این حال، پس از پایان جنگ، صنعت موسیقی دوباره جان تازه ای گرفت و پیانو به تدریج به محبوبیت خود بازگشت.
وقتی صحبت از تاریخچه پیانو و سنتور به میان می آید، شاید برایتان سوال پیش بیاید که آیا این دو ساز واقعاً از یک ریشه مشترک برخوردارند یا نه. برای پی بردن به ارتباط بین تاریخچه پیانو و سنتور، نیاز به بررسی عمیق داریم. سنتور، به عنوان یکی از سازهای قدیمی ایرانی، و پیانو، به عنوان یک ساز مدرن تر، هر کدام دارای ویژگی های خاص خود هستند. اما آیا می توان گفت که یکی از دیگری نشأت گرفته است؟
از لحاظ ساختاری، پیانو آکوستیک و سنتور شباهت های زیادی دارند. هر دو ساز از سیم های کشیده شده بر روی بدنه ای ساخته شده اند که صدا را تولید میکند. در سنتور، به دلیل طراحی خاصش، سیم ها بر روی یک بدنه چوبی کشیده شده اند و نوازنده با ضربه زدن مضراب به سیم ها، صدای خاصی تولید میکند. در حالی که در پیانو، با فشار دادن کلاویه ها، چکش هایی به سیم ها ضربه می زنند و صدای دلنشینی ایجاد میشود. یکی یگر داز تفاوت های اصلی بین این دو ساز، دامنه صدایی آن هاست. پیانو به دلیل فشار بیشتری که به سیم ها وارد می‌آورد، میتواند صدای بیشتری تولید کند..
در نهایت، درسته که ریشه تاریخچه پیانو و سنتور به یکدیگر مرتبط است، اما نمی توان به طور قطع گفت که یکی از دیگری نشأت گرفته است. هر دو ساز ویژگی های خاص خود را دارند و در دنیای موسیقی نقش های متفاوتی ایفا می کنند.
تاریخچه پیانو در ایران
سال ۱۸۰۶ میلادی، زمان شگفت انگیزی بود. در این سال، ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسه، پیانوی سفیدی را به فتحعلی شاه قاجار هدیه داد. اما جالب اینجاست که در آن زمان، درباریان ایرانی آشنایی چندانی با پیانو نداشتند و این ساز بیشتر جنبه زینتی داشت تا موسیقایی. فرض کنید، یک پیانوی زیبا در یک قصر بزرگ، ولی کسی نیست که بداند چطور از آن استفاده کند.
سپس، در سال ۱۸۴۱، ناصرالدین شاه تصمیم به سفارش چهار دستگاه پیانو گرفت. این بار، او می خواست این ساز را به کار ببرد، ولی مشکل اینجا بود که درباریان هنوز نمی دانستند چگونه با پیانو نوازندگی کنند. این یک چالش بزرگ بود. به عبارتی، پیانو به ایران آمده بود، اما هیچ کس نمی‌دانست چطور با این ساز جادویی ارتباط برقرار کند!
در این بین ، محمد صادق سرور الملک پا به عرصه گذاشت. او نخستین نوازنده پیانو در ایران بود که توانست کوک پیانو را مانند سنتور تغییر دهد. او همچنین نخستین کسی بود که پیانو را به دختران ناصرالدین شاه آموخت.
با ورود موسیقی غربی به ایران، تحولی دیگر در تاریخچه پیانو آغاز شد. لومر، یک فرانسوی که سرپرستی موسیقی نظام را بر عهده داشت، به تنظیم آهنگ های روستایی ایران برای پیانو پرداخت. او با این کار، پیانو را به عنوان یک ساز مهم در موسیقی ایرانی معرفی کرد.
در این راستا، نوازندگانی چون مشیر همایون شهردار و مرتضی محجوبی نقش بسزایی داشتند. مشیر همایون شهردار، مهارت نواختن پیانو را آموخت و آن را به شاگردانش منتقل کرد. او همچنین آهنگ ماندگار «مرا ببوس» را ساخت که هنوز هم در گوش هایمان طنین انداز است.
مرتضی محجوبی، شناخته شده به عنوان پدر پیانو کلاسیک ایران، نغمه های سنتی را با مهارت از دل پیانو استخراج کرد. او نزدیک به دو هزار شاگرد را پرورش داد.
مخترع پیانو کیست
بارتولومئو کریستوفوری در قرن ۱۸ میلادی در ایتالیا زندگی می کرد. او یک تولیدکننده هارپسیکورد بود و در این زمینه مهارت زیادی داشت. هارپسیکورد چی بود؟ ساز قدیمی تری که صدای خاص و زیبایی داشت، اما مشکلاتی هم داشت. کریستوفوری به فکر این بود که چطور می تواند ساز بهتری بسازد که به نوازنده اجازه دهد تا دینامیک و حجم صدا را تغییر دهد. این ایده انقلابی در تاریخچه پیانو بود.
کریستوفوری ساز جدیدش را طراحی کرد و نام اولیه آن را «gravicembalo col piano e forte» گذاشت. این نام به معنای «هارپسیکورد با صدای کم و زیاد» بود. او با ابداع مکانیزمی خاص، توانست به نوازنده این امکان را بدهد که با فشار دادن کلیدها، صدا را به آرامی و یا با شدت نواختن، تغییر دهد.
فرض کنید که با نواختن یک قطعه، می توانید احساسات متنوعی را ابراز کنید. مثلاً وقتی به آرامی کلیدها را فشار میدهید، صدای ملایمی تولید میشود و وقتی با شدت نواخته میشود، صدا به اوج میرسد. این توانایی، پیانو را از سایر سازها متمایز کرد.
پس از کریستوفوری، بسیاری از موسیقی دانان و تولیدکنندگان ساز در بهبود و تغییرات پیانو مشارکت کردند. هر کدام با ایده های جدید و نوآورانه، به تاریخچه پیانو جان تازه ای بخشیدند. این همکاری و تلاش‌های مستمر موجب شد که پیانو به شکل امروزی خود برسد.
انواع پیانو
پیانو آکوستیک، آن چیزی است که همه ما با آن آشنا هستیم. این ساز جادویی صدایش را از برخورد چکش ها بر سیم ها تولید میکند. وقتی کلیدهای پیانو را می زنید، چکش ها به سیم ها ضربه می زنند و ارتعاش آنها صدای دلنشینی را به وجود می‌آورد. پیانو آکوستیک در دو نوع موجود است:
پیانوی گرند
پیانوی گرند، بزرگ ترین و زیباترین نوع پیانو است. طول تقریبی آن به دو متر می رسد و وقتی در یک اتاق قرار می گیرد، به مانند یک اثر هنری خودنمایی میکند. این پیانو معمولاً دارای در بزرگی است که هنگام نواختن نیمه باز میشود و شما را به دنیای موسیقی میبرد.
پیانوی دیواری
پیانوی دیواری، یا همان پیانوی عمودی، گزینه ای عالی برای کسانی است که فضای کمی دارند. این پیانو حجم کوچکتری نسبت به پیانوی گرند دارد و به راحتی به دیوار تکیه میدهد. اگر شما هم در یک آپارتمان کوچک زندگی میکنید، این پیانو میتواند بهترین همدم شما باشد. صدای آن نیز بسیار دلنشین است و برای تمرین های خانگی یا نواختن در جمع های دوستانه مناسبه.
حالا که با پیانوهای آکوستیک آشنا شدیم، بیایید نگاهی به پیانوهای الکتریک بیندازیم. این سازها به نوعی از پیانوها گفته میشود که صدای شان را از طریق جریان الکتریکی تولید میکنند. یکی از مزایای بزرگ پیانوهای الکتریک این است که معمولاً سبک تر و قابل حمل تر از پیانوهای آکوستیک هستند.
حالا که با انواع پیانو آشنا شدیم، شاید برایتان سوال باشد که کدام یک را انتخاب کنید؟ این به نیازها و سلیقه شما بستگی دارد. اگر به دنبال صدای عمیق و طبیعی هستید و فضای کافی دارید، پیانو آکوستیک انتخاب بهتری است. اما اگر به دنبال ساز قابل حمل و امکانات بیشتر هستید، پیانو الکتریک می تواند گزینه مناسبی باشد.
جمع بندی
پس دفعه بعد که به پیانو گوش میدهید یا خودتان می نوازید، به یاد داشته باشید که این ساز چگونه به وجود آمده و چه تلاش هایی برای بهبود و گسترش آن انجام شده است. و همین طور، فراموش نکنید که هر بار که کلیدهای آن را فشار میدهید، شما هم بخشی از این تاریخچه پیانو هستید.