تاریخچه پیدایش تعزیه
این زمان دقیقا مشخص نیست،بعضی ها باورشان این است که این نمایش آیینی ریشه ایرانی دارد ، و پیدایش آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینه سه هزار ساله سوگواری بر مرگ پهلوان مظلوم داستان های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه ساز شکل گیری آن دانسته اند و برخی دیگر با استناد به گزارش هایی، پیدایی آن را مشخصا از ایران بعد از اسلام و مستقیما از ماجرای کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش می دانند.
آموزش آنلاین آواز در آموزشگاه فردوس
آموزش آواز به صورت حضوری
سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران آل علی (ع) در عراق، ایران و برخی از مناطق شیعه نشین دیگر انجام می گرفت، چنان که ابوحنیفه دینوری، ادیب، دانشمند و تاریخ نگار عرب، در کتاب خود ـ اخبارالطوال ـ از سوگواری برای خاندان علی (ع) به روزگار امویان خبر می دهد. اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن اثیر، برای نخستین بار به روزگار حکمرانی دودمان ایرانی آل بویه صورت گرفت و آن چنان بود که معزالدوله احمد ابن بویه در دهم محرم سال ۳۵۲ ق «در بغداد به مردم دستور داد که برای حسین بن علی دکان هایشان را ببندند و بازارها را تعطیل کنند و خرید و فروش نکنند و نوحه بخوانند و جامه های سیاه بپوشند و مردم چنین کنند…».
تعزیه به چه معناست؟
در لغت به معنی سوگواری، برپای داشتن یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر، و پرسیدن از خویشان مرده است؛ ولی در اصطلاح، به گونه ای از نمایش مذهبی منظوم گفته می شود که در آن عده ای اهل ذوق و کار آشنا در مناسبت های مذهبی و به صورت غالب، در جریان سوگواری های ماه محرم برای باشکوه تر نشان دادن آن مراسم یا به نیت آمرزیده شدن مردگان، آرزوی بهره مندی از شفاعت اولیای خدا به روز رستخیز، بازیافت تندرستی، یا برای نشان دادن ارادت و اخلاص فزون از اندازه به اولیا ـ به ویژه اهل بیت پیامبر علیهم السلام، با رعایت آداب و رسوم و تمهیدهایی خاص و نیز بهره گیری از ابزارها و نواها و گاه نقوش زنده برخی از موضوعات مذهبی و تاریخی مربوط به اهل بیت ـ به ویژه واقعه کربلا را پیش چشم بینندگان بازآفرینند. تعزیه یا شبیه خوانی در اصل نمایشی است برپایه قصه ها و روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام و به خصوص وقایع ماه محرم سال ۶۱ هجری در کربلا برای امام حسین (ع) و خاندانش.
دستگاه های قرائت قرآن و سپس دسته هایی وجود داشتند که از برابر تماشاچیان می گذشتند و با سینه زدن، زنجیر زدن و کوبیدن سنج و نظایر آن و حمل نشانه ها و علم ها و نیز هم آوازی و هم سرایی در خواندن نوحه، ماجرای کربلا را به مردم یادآوری می کردند. در مرحله بعد آوازها کمتر شد و نشانه ها بیشتر و یکی دو واقعه خوان ماجرای کربلا را نقل می کردند و سنج و طبل و نوحه آنها را همراهی می کرد. چندی بعد، تعدادی از نقالان، چند شبیه یا لباس های نزدیک به واقعیت، شبیه سازی مصائب خود را شرح می دادند. در مرحله بعد، شبیه ها با هم گفت و شنید می کردند؛ بعد بازیگران پدید آمدند.
در آخرین نیم قرن دوره صفویه، تعزیه تحول نهایی خود را طی کرد و به شکلی که می شناسیم در آمد. به دلیل حفظ حرمت، فقط مردان در این دسته ها حضور می یافتند و نقش زنان را جوانان کم سال بازی می کردند. در ابتدای دوره قاجاریه، تعزیه، به دلیل حمایت شاهان و طبقه مرفه جدید بازرگان و سیاسی، دامنه دارتر شد. بعدها در نمایش خانه های موقت به نام تکیه یا حسینیه این نمایش ها اجرا می شدند. تاریخ دقیق ساختمان یکی از این تکیه های ثابت یعنی تکیه نوروزخان، ۱۱۷۷ ه.ش، مقارن اوایل سال های سلطنت فتحعلی شاه است.
مراحل و سبک تعزیه
در نخستین مراحل تعزیه، بسیاری از نقالان مذهبی و غیرمذهبی به بازی در آن پرداختند به این ترتیب تعزیه از مایه و سبک نقالی تاثیر گرفت. تعزیه در دوره ناصرالدین شاه قاجار به اوج شکوه و توسعه خود رسید. ساختمان مدور تکیه دولت در چهار طبقه، مجلل ترین نمایش خانه های تعزیه بوده است. پس از ناصرالدین شاه، تعزیه رفته رفته اهمیت خود را از دست داد. در دوره محمد علیشاه و احمد شاه به دلیل دگرگونی های اجتماعی و سیاسی از حمایت اشراف محروم گشت. پس از کنار زده شدن محمد علی شاه از حکومت (۱۳۲۷ ق) استفاده از تکیه دولت برای تعزیه خوانی ممنوع گشت، و در سال ۱۳۱۱ ش، با ممنوع شدن تظاهرات مذهبی، اجرای تعزیه نیز یکسره موقوف گردید. چنین شد که تعزیه موقعیت خود را از دست داد و اندک اندک روی به فراموشی نهاد.
در سال های آغاز رضاشاه، یعنی پس از ۱۳۰۴ ش، اجرای تعزیه رفته رفته ممنوع اعلام گردید و پای به دوران افول خویش نهاد و در روستاها و شهرهای دور افتاده دوران انحطاط را پیمود. پس از شهریور ۱۳۲۰ شمسی، دیگربار سر برآورد. تعزیه به شکلی بسیار ساده و به ندرت در برخی از شهرها و روستاهای دور افتاده اجرا شد. متن تعزیه یا تعزیه نامه، اغلب شعر بود و شعر تعزیه عامیانه بود. زمینه شعری تعزیه را رسم مرثیه سرایی ایجاد می کرد و وقایع و داستانش را اساطیر و حماسه های مذهبی که از طریق نقالی مذهبی به او رسیده بود، تشکیل می داد.
تاثیر موسیقی در تعزیه
در تعزیه، موسیقی جایگاه مهمی داشت و تعدادی سنت در موسیقی از طریق اجرای تعزیه به وجود آمد. یکی از ارزش های نمایشی آوازهای تعزیه مانند آواز سنتی در آن بود که قطعه ها و مقام های موسیقی با موضوع و شخص انطباق می یافت. دسته های نوازنده موسیقی در هیئت های هفت یا هشت نفری قرار می گرفتند و سازها عبارت بودند از شیپور، نی، قره نی، طبل، دهل، کرنا و سنج. اثر چندین عامل موسیقایی را می توان در موسیقی تعزیه یافت که مهم ترین آنها تقسیمات موسیقی ایرانی است که اجزای اصلی آوازهای تعزیه را شکل می دهد. در اکثر شهرها برای شبیه سازی، ردیف خاصی را سرمشق قرار می دهند. آوازهای دشتی و شوشتری، بیشترین کاربرد را در آوازهای مذهبی و تعزیه دارند. در بین آنها موسیقی ای که در مناطق مختلف ایران اجرا می شود نقش مهمی در تعزیه دارد.
در کنار تعزیه هایی که در مناطق مرکزی و قسمتی از پایتخت اجرا می شود، تعزیه در فارس، گیلان، مازندران، آذربایجان، لرستان و خراسان و کرمانشاه و بوشهر به وسیله آوازهای محلی در کنار تقسیمات موسیقایی ایرانی همراهی می شود. هر کسی می تواند به راحتی حضور موسیقی سنتی ایرانی را در اکثر تعزیه ها در شکل آواز یا موسیقی دستگاهی تعزیه که به وسیله آلات موسیقی چون بوق و نی و کرنا و… اجرا می شود ببیند.