تار آذربایجانی

ویژگیهای ظاهری و ساختاری

تار آذربایجانی از خانواده سازهای زهی مضرابی است.کاسه طنینی این ساز مانند تار فارسی از دو قسمت کاسه بزرگ (بویوک چاناق) و نقاره یا کاسه کوچک(کیچیک چاناق) نشکیل می شود که برای سهولت در بیان،قسمت اول را کاسه و قسمت دوم را نقاره می نامیم.کاسه یک تکه است و در مقایسه با تار فارسی،کوچکتر و تک حجم تر است.

پشت کاسه بر خلاف تار فارسی نسبتا صاف و تخت است.حجم کمتر کاسه و تخت بودن پشت آن، این امکان را به نوازنده می دهد تا آن را به راحتی روی سینه خود قرار دهد.دهانه سطح پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود،بیشتراست. شکل دهانه کاسه بی شباهت به تار فارسی نیست.

اما دهانه نقاره تقریبا گرد است و در مجموع،کاسه تار آذربایجانی ار تار فارسی کشیده تر است.تار آذربایجانی اندازه استانداردی ندارد و اغلب در یک اندازه کلی کوچک (برای کودکان) و یک اندازه کلی بزرگ ساخته می شود و هر نوازنده ای با توجه به وضعیت جسمانی خود،تار مورد نظرش را انتخاب می کند.

آموزش تار به صورت حضوری و آنلاین در آکادمی موسیقی فردوس

با وجود اختلاف هایی که کاسه های هر سازنده ساز نسبت به سازنده دیگر دارد، کاسه این ساز در نهایت از دو الگوی تفلیس و باکو پیری می کند.در الگوی تفلیس،لبه کاسه خمیده تر است و به همین دلیل راحت تر در بغل نوازنده جای می گیرد.

در الگوی باکو،لبه کاسه تیز تر است.گاه تار هایی ساخته می شوند که الگوی کاسه آنها حد وسط الگوی تفلیس و باکو است.در آذربایجان شرقی،از هر دو الگو استفاده می شود.داخل کاسه این ساز ،یک قطعه چوب بصورت طولی و به عنوان تکیه گاه تعبیه می کنند که از خمیدگی احتمالی دسته جلوگیری می کند.

این قطعه چوب از یک طرف به قسمت انتهایی کاسه و از طرف دیگر به انتهای نقاره وصل می شود(این چوب به داخل دسته نمی رود و فقط به دسته اتصال می یابد).پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود نیز دو قسمتی است(یک قسمت روی کاسه و قسمت دیگر روی نقاره).

دسته:

دسته تار آذربایجانی در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است،فرو می رود.این نحوه اتصال را در اصطلاح تجاری،کام و زبانه می گویند. این ویژگی به استحکام دسته، هنگام کشش زیاد وتر ها،کمک می کند. دسته این ساز در مقایسه با تار فارسی کوتاه تر و پهن تر است.پشت دسته هرمی شکل است (سطح دسته قاعده هرم و پشتت دسته اضلاع دیگر هرم است) و روی آن22 تا 24 دستان در فواصل معین بسته شده است.

سرپنجه:

سرپنجه تار آذربایجانی در مقایسه با تار فارسی کوچکتر است(در مجموع،طول آن بیشتر و عرض آن کمتر است)سطوح جانبی سر پنجه مانند تار فارسی دارای دریچه یا سوراخ است. فرم دریچه در تارهای مختلف متفاوت است.گاه از روی شکل دریچه در سر پنجه می توان فهمید که ساز مورد نظر متعلق به کدام سازنده است.در سطح فوقانی سر پنجه،دو سوراخ کوچک برای عبور سیم های (زنگ) یا (جینگنه)معروف است وجود دارد.

گوشی روی سر پنجه،نه عدد گوشی وجود دارد(شش گوشی بزرگ و سه گوشی کوچک).از انجا که تار آذربایجانی معمولا یازده وتر دارد بنابراین یازده وتر می بایست به نه گوشی متصل گردند.در تار آذربایجانی چهار وتر به سیم های زنگ(جینگیه)معروف است.این چهار وتر دو به دو به صورت همصدا کوک می شوند و هر دو وتر به یک گوشی وصل می گردند.بنابراین برای چهار سیم زنگ،دو گوشی وجود دارد.تنها گوشی باقی مانده مربوط به سیم باس است. از نه گوشی یاد شده،شش گوشی روی سطح فوقانی سرپنجه و سه گوشی روی سطح پایینی آن قرار می گیرند.

سیم گیر:

سیم گیر تار آذربایجانی از تار فارسی بزرگتر و پهن تر است و روی آن معمولا ده شیار برای نگهداری و اتصال وترها و بند خرک وجود دارد.

مضراب:

مضراب قطعه ای از جنس شاخ گاومیش یا مواد مصنوعی است و طول آن در حدود2/5 سانتی متر است در انتهای مضراب چند شیار سطحی برای جلوگیری از لغزش آن در دست نوازنده ایجاد می شود.مضراب تار آذربایجانی بر خلاف تار فارسی،فاقد موم است.

کاسه طنینی:

جنس کاسه از جنس توت است که به صورت یک تکه ساخته می شود.از چوب گردو نیز گاهی ساخته می شود.
پوستی که روی دهانه کاسه بزرگ و کاسه کوچک کشیده می شود،پوست دل (قلب)
گاو است(کاسه بزرگ و کاسه کوچک پوست جداگانه دارد).این پوست اگر چه نازک وشفاف است اما استحکام بسیارد دارد.پوست گوسفند نمی تواند فشار زیاد ناشی از یازده سیم را تحمل کند.

آموزش تار به صورت حضوری

آموزش آنلاین تار در آکادمی موسیقی فردوس

دسته:

دسته تار آذربایجانی از جنس پوست گردو است.بر روی دسته برخی از تارها صدف کاری می شود. نوع صدف، صدف دریایی بزرگ است.تار صدف کاری شده را معمولا نوازنده ای که مجرب تر است و سمت استادی دارد می نوازد.

گوشی ها:

گوشی های بزرگ و کوچک تار آذربایجانی معمولا از چوب گردو و گاهی چوب جنگلی ساخته می شود.

شیطانک:

شیطانک اصلی و زایده متصل به آن (شیطانک سیم باس) معمولا از جنس شاخ گاو ماده یا استخوان قلم پای شتر است.شیطانک های مربوط به سیم های زنگ که روی دسته تار آذربایجانی قرار دارند،از جنس میخ فولادی هستند.

سیم گیر:

سیم گیر از مواد مختلفی مانند شاخ،برنج،آلومینیوم،ساخته می شود.

خرک:

خرک معمولا از جنس شاخ گاو ماده یا استخوان قلم پای شتر است اما در برخی از تارها ممکن است از نوعی پلاستیک یا مواد مصنوعی دیگر ساخته شود.

دستان ها:

جنس دستان ها در قدیم،زه(روده تابیده گوسفند)بوده و امروزه اغلب سیم نایلونی است.این که هر دستان چند لایه باشد،بستگی به قطر سیم نایلونی مورد استفاده دارد.بعضی از نوازندگان تار آذربایجانی معتقد هستند که دستان های اصلی یا شاه پردهg/c و گاهی d باید قطورتر باشد(یک یا دو دور بیشتر از سایر دستان ها) و برخی دیگر اعتقاد دارند که همه دستان ها باید قطری یکسان داشته باشند.

جعبه گوشی(سرپنجه/اتاق):

جعبه گوشیها از جنس چوب دسته،یعنی چوب گردو است تکه چوب داخل کاسه:چوب توت یا گردو

مضراب:

جنس مضراب از استخوان شاخ گاو میش ماده و رنگ آن سیاه است.اما در سال های اخیر مضراب هایی از جنس ماده ای مصنوعی به نام ابونیت که بیشتر مصرف صنعتی دارد نیز ساخته می شود.بعضی از نوازندگان تار آذربایجانی معتقدند که صدار حاصل از ابونیت از استخوان نیز بهتر است.مبتدیان معمولا از مضراب های پلاستیکی استفاده می کنند که نرم تر و انعطاف پذیر است.انعطاف مضراب پلاستیکی باعث می شود تا سیم های ساز نوازنده مبتدی کم تر پاره شود.مضراب های شاخ را گاه در روغن مدتی می گذارند و این عمل احتمالا باعث صیقلی شدن مضراب می شود.نوع روغن در این رابطه اهمیتی ندارد.