برای شروع نوازندگی سنتور باید به الفبای این ساز آشنا باشید، که نحوه نت خوانی موسیقی جزء ابتدایی ترین مباحث این ساز است. برای نت خوانی سنتور باید با مباحثی مانند تعداد و انواع نت ها، کلید ها و پرتکل، دینامیک، مزینات و مضارب آشنا شوید. در ادامه باید موارد ابتدایی موسیقی مانند خط حامل ، کلید سل، ضرب ها و نحوه یادگیری نت ها را به شما بگوییم پس در ادامه این مطلب تمامی این مباحث را تشریح می کنیم.
سنتور به عنوان یکی از سازهای پرطرفدار موسیقی ایرانی است که از نوع ساز های تاری محسوب می شود. برای درک بهتر این ساز زیبا و بیان احساسات از طریق آن، نیاز است که با نت خوانی آشنا باشیم. ابتدا به سراغ تعریف اینکه نت و نت خوانی چیست می رویم.
نت خوانی چیست؟
هر نت در موسیقی نشان دهنده یک صدا با فرکانس صوتی مشخص است که بر روی خطوط سه بعدی نوشته شده اند و می توانند ارتفاع صدا، طول صدا، تندی یا آهستگی آن و بسیاری از جزئیات دیگر را نشان دهند. نت‌ها با نمادهای موسیقیایی و علائمی نشان داده می‌شوند تا نوازنده به یک زبان مشترک از آنها استفاده کند.
نت خوانی فرآیندی است که در آن نوازنده ساز برای ایجاد یک قطعه موسیقی باید نوت های نوشته شده را بخواند و آنها را در ساز پیاده سازی کند. نت‌ها بر اساس یک الگوی واحد نت‌نویسی معمول در موسیقی غربی، با نمادهای حروفی نشان داده می‌شوند. در این سیستم، نت اصلی یا نت مرجع به نت C (دو) اشاره دارد و سایر نت‌ها به نسبت فاصله‌شان از نت C نامگذاری می‌شوند. نمادهای A (لا) تا G (سل) برای نشان دادن نت‌های مختلف در سازهای موسیقی استفاده می‌شوند. همچنین، با افزودن علامت‌های کارت (شارپ # یا بمول ♭) می‌توان فاصله‌های نیم نت بین نت‌ها را نشان داد.
به عنوان مثال، نت C (دو) نتی است که در فرکانس گسترده‌ای پخش میشود. نت D (ری) نتی است که نسبت به نت C یک نت بالاتر و در فرکانس بالاتری قرار دارد. به همین ترتیب برای سایر نت‌ها نیز مشخص میشود. به خاطر داشته باشید بعد از آموزش نت خوانی باید نحوه کوک سنتور را یاد بگیرد تا نت خوانی و تولید آهنگ به درستی صورت گیرد.
آموزش نت خوانی سنتور
1.نوت های سنتور
نت سنتور مشابه دیگر نت های موسیقی شامل: ری (Re) – دو (Doo) – می (Mi) – فا (Fa) – صول (Sol) – لا (La) – سی (Si) – دو (Doo) می شود. این نت‌ها در قالب گام‌های موسیقی سنتی ایرانی قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، شروع اغلب قطعات موسیقی بر روی سنتور با نت ری (Re) است و سپس به ترتیب دو، می، فا، صول، لا و سی ادامه می‌یابد.
در طول نت‌ها، ارتفاع صوتی آنها نیز متغیر است و در نت‌های بالاتر صدای بلندتری تولید میشود. همچنین، در سنتور می‌توان از تکنیک‌هایی مانند محلول‌ها و تکرارات برای اجرای نت‌ها با ارتفاع‌ها و مدت‌های متفاوت استفاده کرد تا به تنوع و تنظیم صدا بپردازد. نحوه خواندن خرک های سنتور از پایین به بالا است . نام خرکهای هم ردیف معمولا یکی است . بطور مثال خرک دوم سیمهای زرد و سفید و پشت خرک « فا » نامیده میشود .
2.خطوط حامل
در سنتور، خطوط حامل یا (خطوط پایه) برای نمایش نت‌ها و موقعیت در 5 سطر قرار دارد که نحوه خواندن نت ها در خطوط حامل از پایین به بالا می باشد. این خطوط به صورت افقی روی دسته سنتور نقش برجسته‌ای دارند و در تعیین موقعیت نت‌ها به عنوان راهنمایی برای نوازنده استفاده می‌شوند. هر خط حامل به یک نت خاص اشاره می‌کند. در ساز سنتور، معمولاً سه خط حامل وجود دارد. این خطوط حامل به صورت زیر است:
- خط حامل بالا (خط حامل اول): این خط حامل بالاترین نت را نشان می‌دهد که معمولاً نت “سی” (Si) است. این خط حامل بر روی دسته سنتور در بالای تمام دسته قرار می‌گیرد.
- خط حامل میانی (خط حامل دوم): این خط حامل نت‌های “فا” (Fa) و “صول” (Sol) را نشان می‌دهد. این خط حامل در وسط دسته سنتور قرار می‌گیرد.
- خط حامل پایین (خط حامل سوم): این خط حامل نت‌های “لا” (La) و “سی” (Si) را نشان می‌دهد. این خط حامل در پایین دسته سنتور قرار می‌گیرد.
3.ضرب ها
ضرب ها برای تعیین ریتم و تقسیم زمانی قطعات موسیقی استفاده می‌شوند. ضرب ها به صورت تک‌تک و بلندی کوتاهی در طول قطعه موسیقی وجود دارند و نوازنده را در نواختن ساز همراهی می‌کنند. در نت خوانی سنتور، ضرب ها بر روی تارهای سنتور نشان داده نمی‌شوند، بلکه به صورت شفافیت زمانی در قطعات نواخته می‌شوند. در این ساز دو نوع ضرب وجود دارد که شامل:
ضرب های ساده: در این نوع، ضرب ها به صورت تک تک و با بلندی یکسان اجرا می‌شوند. برای مثال، در ضرب های ساده، هر تار سنتور به صورت متوالی و با همان مدت زمانی نواخته میشود.
ضرب های متنوع: در این نوع، ضرب ها با بلندی و مدت زمان متفاوتی اجرا می‌شوند. این ضرب ها معمولاً با استفاده از تکنیک‌های مختلفی نظیر تکرارات (گزینش) و محلول‌ها (صفحه‌بندی) ایجاد می‌شوند. با استفاده از ضرب های متنوع، نوازنده می‌تواند تنوع و تنظیم دقیق تقسیمات زمانی در قطعه موسیقی را ایجاد کند.
4.فواصل زمانی بین نت ها
ارزش زمانی نوت‌ها به معنای مدت زمانی است که هر نت در یک قطعه موسیقی به طول می‌انجامد. این ارزش زمانی می‌تواند متغیر باشد و بسته به نوع قطعه موسیقی و سبک نت خوانی تعیین میشود. در نت خوانی، ارزش زمانی نت‌ها با استفاده از نمادهای خاصی نشان داده میشود.
برای مثال، در سیستم نوت خوانی سنتور، ارزش زمانی نواختن نت‌ها با استفاده از خطوط حامل و علامت “ت” (تقسیم) نشان داده میشود. هر خط حامل در سنتور نمایانگر ارزش زمانی خاصی است. به عنوان مثال، خط حامل بالایی به ارزش زمانی یک ضرب معادل میشود، خط حامل میانی به ارزش زمانی نیم ضرب، و خط حامل پایینی به ارزش زمانی یک چهارم ضرب.
بیایید با یک مثال این مفهوم را بررسی کنیم. در قطعه‌ای با سبک موسیقی سنتور، یک نت “ری” (Re) با ارزش زمانی یک چهارم ضرب نمایش داده شده است. به عبارت دیگر، نواختن این نت معادل با یک چهارم از طول زمان یک ضرب است. اگر در هر ضرب موسیقی یک زمان استفاده شود، این نت باید در یک زمان اجرا شود. اما اگر در هر ضرب موسیقی دو زمان استفاده شود، نت “ری” در نصف زمان یک ضرب نواخته میشود. اشکال مختلفی برای نمایش این زمان به کار برده می شود که شامل:
شکل گرد و تو خالی:دو برابر سفید – شکل سفید: دو برابر سیاه – شکل سیاه: دو برابر چنگ – شکل چنگ: دو برابر دولاچنگ – شکل دولاچنگ: دو برابر سه لاچنگ.
5.پرتکل و مقام
پرتکل یک دنباله از نت ها است که در یک سیکل تکرار می شوند. در موسیقی سنتی ایرانی، از پرتکل های خاصی استفاده می شود که به آنها مقام می گویند. در آموزش سنتور سل به این مباحث بیشتر می پردازیم.
در نوت سنتور همانند نت های گیتار ، مقام به مجموعهٔ نت‌هایی اطلاق میشود که در یک قطعهٔ موسیقی استفاده میشود و بر اساس الگویی از نت‌ها و توالی آنها تعریف میشود. انتخاب مقام می‌تواند بر سبک و احساس کلی قطعه تأثیر بگذارد و به نوعی الگوی هارمونیک و ملودیک قطعه را تعیین می‌کند.
سنتور از مقام‌های مختلفی استفاده می‌کند، از جمله مقام‌های شاستی (Ionian)، دوریان (Dorian)، فریجی (Phrygian)، لیدی (Lydian)، میکسولیدی (Mixolydian)، اولیونی (Aeolian)، و لوکری (Locrian). هر مقام دارای الگوی خاصی از نت‌ها است که ترکیبی از نت‌های سفید (دوپهلو) و نت‌های سیاه (پشت‌باند) است.
برای مثال، مقام شاستی (Ionian) که به طور معمول به عنوان مقام طبیعی (ماژور) در نظام موسیقی غربی شناخته میشود، شروع میشود با نت سفید دوم (دوپهلو دوم) و به ترتیب از نت‌های سفید تا رسیدن به همان نت در ارتفاع صوتی بالاتر ادامه می‌یابد. این مقام اغلب برای قطعات شاد و آرامش بخش استفاده میشود.
مقام‌ها در سنتور به کمک کلیدهای کاهش (گراف) و افزایش (براف) نیز تنظیم می‌شوند تا امکان نواختن نت‌های پشت‌باند (سیاه) را فراهم کنند و به نتایج موسیقی مختلفی دسترسی داشته باشیم.
6.ریتم در سنتور
ریتم در واقع نحوه توزیع زمانی و الگوی نت‌ها و سکوت‌ها در یک قطعهٔ موسیقی اشاره دارد. در برخی از قطعات، ریتم می تواند ثابت باشد، در حالی که در برخی دیگر ممکن است تغییر کند.
در سنتور، قطعات موسیقی با استفاده از الگوهای ریتمیک و تکنیک‌های نوازندگی اجرا می‌شوند. نوازندهٔ سنتور می‌تواند با استفاده از انگشتان خود روی کلیدها ضربه‌هایی را تولید کند که در نتیجهٔ آن نت‌های مختلفی پدیدار میشود. همچنین، نوازنده می‌تواند با استفاده از تکنیک‌های نوازندگی مختلف، مانند پلاک (plucking)، سوپراندو (hammering) و سوئیپ (sweeping)، نت‌ها را با الگوهای ریتمیک متنوع اجرا کند.
معرفی اپلیکیشن نت خوانی
نرم افزار ها و اپلیکیشن های زیادی برای آموزش انواع ساز های موسیقی و نحوه خواندن نت ها به کمک اپلیکیشن وجود دارد اما از آنجا که سنتور یک ساز موسیقی ایرانی می باشد و محدودیت ساخت برنامه های آموزشی دارد بنابراین برخی از اپلیکیشن های خوب موسیقی را برای شما آماده نموده ایم تا بر روی موبایل خود نصب کنید و همزمان با آموزش سنتور خود در آموزشگاه موسیقی تمرین کنید. با توجه به انگلیسی بودن زبان اپلیکیشن های سنتور باید کمی سطح زبان متوسطی داشته باشید یا با کار کردن و تغییر دادن با نحوه عملکرد این اپ ها آشنا شوید. اگر نتوانستید با این اپ ها کار کنید در کامنت ها مشکلات خود را بپرسید تا به آنها بپردازیم.