ساز عود یکی از سازهای سنتی که در دسته ساز های زهی و مضرابی یا زخمه ای قرار می گیرد و به عنوان یک ساز محبوب در خاورمیانه شناخته می شود. اگر به دنبال آموزش سریع و آسان ساز عود هستید قطعا بهترین راه آشنایی با قطعات و مبانی اصلی این ساز و سپس آموزش مبانی و تئوری موسیقی است. بعد از یادگیری این موارد خیلی سریع می توانید به سراغ تکنیک های مرتبط به ریتم، نت خوانی، تکنیک های نواختن بروید و با تمرین و ارتقای سطح مهارت خود خیلی سریع به نوازنده حرفه ای این ساز تبدیل شوید. اگر موافق باشید در ادامه، به شما چند مرحله اصلی آموزش ساز عود را توضیح خواهم داد و بدون معطلی اگاهی نسبی در خصوص کارکرد و ویژگی های این ساز یاد بگیرید. آموزش فعلی برای آموزش عود عربی ، اموزش عود بحرینی و آموزش عود بندی یکسان است.
1-آشنایی کامل با اجزای ساز و کاربرد آنها
ساختار ساز عود شباهت بسیار زیادی به ساز های زهی دیگر مانند تار و سه تار دارد اما کمی وزن آن سبک تر اما کمی پهن تر ولی کوتاه تر است که طول آن تقریبا ۸۵ سانتیمتر است و هنگام نواختن به صورت افقی روی پا گذاشته می‌شود. این ساز به عنوان بم ترین ساز ایرانی شناخته می شود و تفاوت اصلی آن در بین ساز های زهی است.
ساز عود از چه بخش هایی با چه کاربردی ساخته شده است؟
دسته
قسمتی از ساز عود است که نوازنده آن را در دست چپ خود می گیرد تا بتواند کنترل بر روی صدا ها داشته باشد. دسته بربط از بده چوبی و نازک ساخته شده است.
رگه‌ها
خطوطی است که روی سطح بدنه ساز قرار دارد و در نگهداشتن انگشتان نوازنده به کار می‌آید. این رگه‌ها به نوازنده کمک می‌کنند تا نت‌ها را به صورت دقیق و درست نواخته و مقامات موسیقی را رعایت کند.
صفحه
قسمت بالایی ساز عود است و روی آن انگشتان برای نواختن نت‌ها قرار می‌گیرند. صفحه از چوب صاف و نازکی ساخته شده است و برای انتقال ارتعاشات سیم‌های ساز به حجره صدا استفاده می‌شود.
حجره صدا
حجره صدا یا جسم اصلی ساز عود بخشی است که در آن ارتعاشات صفحه و سیم‌های ساز تقویت می‌شوند. این حجره از چوب تنت استون یا چوبهای دیگری ساخته می‌شود و شکل و اندازه‌های متنوعی دارد. حجم و شکل حجره صدا تأثیر زیادی بر صدای تولید شده توسط ساز دارد.
روزنه
روزنه یا سوراخ‌های موجود در صفحه ساز عود به ارتعاشات صفحه کمک می‌کنند تا به حجره صدا و سپس به محیط خارجی منتقل شوند. شکل و تعداد روزنه‌ها می‌تواند در ساخت صدا تأثیر مهمی داشته باشد.
گوشی ها
برای تنظیم سیم‌ها و تغییر کشش آنها از این قطعه استفاده می شود. گوشی‌ها به عنوان نوعی میخ‌ها یا پیچ‌های تنطیم تار ها بر روی سر ساز عود قرار دارند و با چرخاندن آنها، کشش سیم‌ها تغییر کرده و فرکانس صدای خروجی نیز به همین نسبت تغییر می نماید.
سیم گیر یا خرک
خرک در پایین تر بخش ساز قرار گرفته است و بر روی صفحه تعبیه شده . دلیل وجود این قطعه ایجاد فاصله تار ها از صفحه ساز و عدم برخورد مضراب با وترها صفحه است که تا به دلیل کوتاهی ارتفاع خرک از برخورد مضراب با وترها ، صفحه ی اصلی ساییده نشود.
صدای تولید شده توسط ساز عود به دلیل ترکیب ارتعاشات صفحه و سیم‌ها در حجره صدا، بسیار طبیعی و گرم است. ساختار بدنه ساز عود به خوبی برای انتقال و تقویت صدا طراحی شده است و با استفاده از تکنیک‌های نوازندگی مناسب، صدای پرقدرت و احساسی تولید می‌کند. البته، صدای ساز عود ممکن است تنوعی در بسته به اندازه و شکل بدنه، نوع چوب استفاده شده و تنظیمات سیم‌ها داشته باشد.
2- یادگیری نت‌ها و ریتم‌ها
آشنایی با نت‌های موسیقی در ساز عود و شیوه نواختن آنها بسیار مهم است بنابراین در سیستم موسیقی عربی، همانند نت خوانی دیگر ساز های کلاسیک و غربی، نت‌ها بر اساس نت‌های نمادین یا نت‌های شناخته شده (مثل دو، ره، می، فا، صول، لا) و نت‌های میانی (مثل دو-دیز، ره-دیز، می-بمل، فا-دیز، صول-دیز) تشکیل می‌شوند. نت‌های نمادین در ساز عود به صورت مستقیم بر روی سیم‌های ساز نواخته می‌شوند، در حالی که نت‌های میانی با استفاده از سیم‌های دیز (سیم‌های کوتاه‌تر) نواخته می‌شوند. اگر قبلا آموزش گیتار دیده باشید یا در کلاس ویولن شرکت کرده باشید احتمالا آموزش این ساز برای نت خوانی ساده باشد.
برای عود نوازی ، همچنین از سازمان دستگاهی به نام “مقامات” استفاده می‌شود که مجموعه‌ای از نت‌ها و الگوهای موسیقی را در بر می‌گیرد. هر مقام دارای الگوها و نت‌های خاصی است که با توجه به آن، قطعه موسیقی از انها ساخته می شود. بعد از یادگیری و نحوه نت خوانی موسیقی نوبت به تمرین و تکرار انواع نت های موسیقی یا نت های معروف می رسد که باید بر اساس ساختار ریتمیک مشخص که در کلاس عود یاد می گیرد انجام شود.
3- آموزش و اجرای بهترین تکنیک‌های نواختن ساز عود
استفاده از تکنیک های هر ساز موسیقی، نیازمند تمرین و تسلط است، اما با استفاده از روش ها و اجرای اصولی برخی از قواعد به راحتی این کار میسر می شود. در زیر، بهترین تکنیک‌های نواختن ساز عود را مرور می‌کنیم:
ساز را به شکل صحیح ساز نگه دارید
مهمترین قدم در نواختن ساز عود، نگهداری صحیح ساز است. صفحه را در ران پای راست خود قرار دهید و دسته را با دست چپ خود بگیرید سعی کنید به صورت افقی و صاف ساز را نگه دارید.
آشنایی با سیم‌ها و صدای انها
برای تسلط بر ساز عود، باید با سیم‌ها آشنا شوید. کوک کردن ساز را انجام دهید و پس از تنظیم آن ها را به صورت رها شده در دستان خود قرار دهید.
تمرین ریتم آهنگ
ریتم نواختن ساز عود بسیار مهم است. تمرین با الگوهای ریتمی مختلف، مثل استفاده از ضربه‌های متفاوت و تعدادی، به شما کمک می‌کند تا ریتم درست را در نواختن ساز عود حفظ کنید.
انگشتان خود را تمرین دهید
مهارت در حرکت انگشتان بر روی سیم‌ها و تشکیل آکوردها و الگوهای مختلف، بخشی اساسی از نواختن ساز عود است. تمرین با الگوهای انگشتان و تکنیک‌های پیچیده مانند سلسله‌مراتب انگشتان، انتقال سریع بین سیم‌ها و ترکیب آکوردها به شما کمک می‌کند تا تکنیک نواختن خود را بهبود بخشید.
تکنیک‌های تک‌زدن (پشت‌زدن) و شتاب‌زدن (سریع زدن) بر روی رگه‌ها
تکنیک‌های تک‌زدن (پشت‌زدن) و شتاب‌زدن (سریع زدن) در نواختن ساز عود از جمله تکنیک‌های پیچیده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. در زیر، به توضیح کاربردها و روش‌های اجرای این دو تکنیک می‌پردازم:
تکنیک تک‌زدن (پشت‌زدن)
– منظور از تکنیک تک‌زدن در نواختن ساز عود استفاده از پشت دست برای نوازندگی است . این تکنیک در برخی از قطعات موسیقی کلاسیک مانند ساز های گیتار یا ساز های ایرانی تار و سه تار نیز انجام می شود . برای اجرای تک‌زدن، انگشتان خود را به صورت عمودی روی سیم‌ها قرار دهید. سپس با استفاده از پشت انگشتان، سیم‌ها را فشار دهید تا نت مورد نظر را تولید کنند.
تکنیک شتاب‌زدن (سریع زدن)
– همانطور که پیداست تکنیک شتاب‌زدن، اجرای نت‌ها با سرعت بالا و ریتم سریع و پشت سرهم این تکنیک تفاوت هایی با نوع تک زدن دارد. این تکنیک در موسیقی عربی و سبک‌های دیگر نواختن عود استفاده می‌شود و به نوازنده امکان می‌دهد تکنیک‌های مجزا و پرشتاب را به خوبی اجرا کند. برای بهبود تکنیک شتاب‌زدن، می‌توانید با تمرین الگوهای سرعتی و تکنیک‌های پیچیده‌تر مانند رول‌ها و انتقال سریع بین سیم‌ها کار کنید.
تکنیک‌های زنجیره‌زدن (زدن نت‌ها به ترتیب سریع و پیوسته) و ترکیب‌زدن (زدن نت‌ها به صورت ترکیبی)
تکنیک زنجیره‌زدن
– تکنیک زنجیره‌زدن در نواختن ساز عود، اجرای نت‌ها به صورت پیوسته و بدون وقفه را شامل می‌شود. این تکنیک به نوازنده امکان می‌دهد قطعات موسیقی را با جریان آرام و پیوسته اجرا کند. برای اجرای زنجیره‌زدن، انگشتان خود را بر روی سیم‌ها قرار داده و به صورت پیوسته از نت به نت بروید. مهم است که حرکت انگشتان شما به صورت مسطح و بدون وقفه انجام شود.
تکنیک ترکیب زدن
– این تکنیک به نوازنده امکان می‌دهد تنوع بیشتری در نواختن را تجربه کند و قطعات موسیقی پیچیده را به خوبی اجرا کند. برای اجرای ترکیب زدن، انگشتان خود را با هم ترکیب کنید و به صورت همزمان روی سیم‌ها بزنید. می‌توانید از ترکیب انگشتان شصتی (اشاره و میانی) یا ترکیب انگشتان شصتی و بزرگ (اشاره و انگشت میانی) استفاده کنید.
تکنیک‌هایی مانند ریزپرده‌نوازی، ترمولو و گلیساندو.
تکنیک‌های ریزپرده‌نوازی (Vibrato)، ترمولو (Tremolo) و گلیساندو (Glissando) از جمله تکنیک‌های پیچیده‌تر در نواختن ساز عود هستند. در زیر، به توضیح کاربردها و روش‌های اجرای این سه تکنیک می‌پردازم:
ریزپرده‌نوازی (Vibrato)
– ریزپرده‌نوازی به نوعی تکنیک تغییر فشار و فرکانس نت‌ها در طول زمان است. این تکنیک به نوازنده امکان می‌دهد احساس عمق و احساسیت در اجرای قطعات موسیقی را بیان کند. برای اجرای ریزپرده‌نوازی، انگشتی که روی سیم قرار دارد را به آرامی بالا و پایین حرکت داده و فشار روی سیم را تغییر دهید. این حرکت باید به طور متناوب و با سرعت مناسب صورت گیرد.
ترمولو (Tremolo)
– ترمولو تکنیکی است که به وسیله آن می‌توان نت‌ها را با سرعت بالا تکرار کرد و احساس حرکت و لرزش را به قطعه موسیقی اضافه کرد. این تکنیک به نوازنده امکان می‌دهد اثرات صوتی زیبا و پویا را ایجاد کند. برای اجرای ترمولو، انگشتان خود را به سرعت بالا و پایین روی سیم‌ها حرکت دهید تا نت‌ها به صورت متناوب تکرار شوند. حرکت انگشتان شما باید با سرعت و قدرت کافی صورت گیرد.
گلیساندو (Glissando)
– گلیساندو یا لغزش نت‌ها، تکنیکی است که به وسیله آن می‌توان از نتی به نت دیگر با حرکت پیوسته روی سیم‌ها حرکت کرد. این تکنیک به نوازنده امکان می‌دهد اثرات لغزش و اتصال بین نت‌ها را به قطعه موسیقی اضافه کند. برای اجرای گلیساندو، با انگشتی از یک نت به نت دیگر حرکت کنید، در حالی که سیم را با انگشتتان لمس می‌کنید. حرکت انگشت شما باید به صورت پیوسته و بدون وقفه انجام شود.
کلاس آموزش عود
برای آموزش ساز عود زیر نظر اساتید برجسته می توانید با آموزشگاه موسیقی فردوس تماس حاصل فرمایید و از کلاس آنلاین عود و آموزش آنلاین عود اطلاعات کسب نمایید. همچنین آموزش ساز عود به صورت حضوری و هفته ای یک جلسه برگزار می شود که امکان خرید ساز عود و مشاوره نوع ساز را به صورت رایگان از ما دریافت نمایید. هم چنین دیگر کلاس انلاین موسیقی موسسه ما در انواع ساز های برگزار می شود.