اغلب کشورها یا ملت های جهان، سازهای سنتی و بومی خود را دارند. اگر در گوگل عبارت سازهای سنتی را جستجو کنید متوجه این واقعیت خواهید شد زیرا نتایج متعددی از سازهای سنتی کشورهای مختلف، پیش رویتان ظاهر می شود. به دلیل تنوع و وسعت بیش از حد آلات موسیقی سنتی در سطح جهان، در این نوشته ی آموزشگاه موسیقی فردوس صرفا به سازهای سنتی ایرانی پرداخته شده است.
پیدایش آلات موسیقی
به احتمال زیاد سازها یا آلات موسیقی، قدیمی ترین وسیله تولید موسیقی هستند. انسان های اولیه قبل از اینکه خط و زبان را اختراع کنند صداهای طبیعت را تکرار می کردند و در تنه درختان خالی می دمیدند. آنها با استخوان های توخالی، شاخ حیوانات و صدف موجودات دریایی، صداهایی متفاوت و قوی تولید می کردند.
از این صداها برای برقراری ارتباط، هشدار و همچنین ایجاد ترس در دل حیوانات و دشمنان استفاده می شد. این ابزارها به مرور زمان، تکامل یافته و تبدیل به آلاتی برای نواختن موسیقی شدند. اینگونه بود که موسیقی فولکلور و آلات موسیقی مختلف اعم از سازهای کوبه ای و سازهای بادی به وجود آمدند.
تنوع سازهای موسیقی در ایران
سازهای سنتی متنوعی در موسیقی سنتی ایرانی استفاده می شوند و تنوع این سازها شاید بیش از سازهای سنتی اکثر کشورها باشد. ایران همواره مهد فرهنگ و هنر بوده است و موسیقی نیز با فرهنگ و هنر پیوندی دیرینه دارد. همه این ها زمینه ساز ساخت و استفاده از آلات موسیقی متنوع و متعدد در موسیقی سنتی ایران شده اند. بسیاری از این سازها همچنان تا به امروز استفاده می‌شوند. تعدادی از مهمترین و معروف ترین سازهای سنتی ایرانی به شرح زیر هستند.
تار، یکی از سازهای سنتی ایرانی با نوایی خارق العاده و جادویی
در صدر سازهای سنتی ایران، ساز اموزش تار قرار دارد. تار در لغت و در زبان فارسی به معنای ریسمان است. این ساز در شهر اسرار شیراز اختراع شده است و بدون شک جادویی ترین ساز ایرانی است. چوب های گردو یا توت مواد اصلی مورد استفاده برای ساخت تار هستند.
این چوب ها با پوست بره نازک و رشته های فلزی ترکیب می شوند و ساز خارق العادۀ تار را ایجاد می کنند. انحناها و لبه‌های تار به بهره وری آن می‌افزایند و به هنرمند کمک می‌کنند تا ساز را راحت‌تر نگه دارد. نگاه کردن به تار مانند دیدن یک شاهکار است. جادو و زیبایی واقعی زمانی اتفاق می افتد که هنرمند، تار را نزدیک سینه خود گرفته و شروع به نواختن موسیقی می کند. به نظر می رسد که نت ها از دل هنرمند بیرون می آیند و از دستان وی جاری می شوند.
سه تار، یک ساز سنتی با ملودی دلربا
در آلات موسیقی ایرانی اگر به دنبال صدایی خام و مسحورکننده هستید توصیه می‌شود به صدا و ملودی سه تار(کلاس سه تار آنلاین) گوش دهید. گوش دادن به آهنگ سه تار مانند نشستن لب دریا و در کنار آتش است. آتشِ لب دریا اگرچه شما را آرام می کند، اما در عین حال، در دل شما هیجان ایجاد خواهد کرد.
با وجود اینکه به این ساز، سه تار گفته می‌شود می توانید چهار سیم را بر روی این ساز ایرانی شگفت انگیز مشاهده کنید. سیم چهارم بعدها در قرن نوزدهم به سه تار اضافه شد. امروزه برخی از نوازندگان هنوز این ساز را با سه سیم می نوازند. سه تار شباهت های زیادی با تار دارد. اما تار در مقایسه با سه تار اندازه بزرگتری دارد و معمولاً شش سیم دارد.
سنتور، یکی دیگر از سازهای سنتی و معروف ایرانی
وقتی به ساز سنتی سنتور گوش می دهید، اولین چیزی که توجه شما را جلب می کند نت های کاریزماتیک و ملودی لذت بخش آن است. می توانید چشمان خود را ببندید و خود را در بهشت تصور کنید. صدای مسحورکننده سنتور به راحتی می تواند حال و هوای شما را تغییر دهد و شما را به سفری عرفانی ببرد.
هنگام گوش دادن به سنتور، گاهی ملودی هایی غم انگیز می شنوید که اشک در چشمان شما جاری می کنند. گاهی نیز آهنگ های ریتمیکِ ساز، شور و شعف در دلتان ایجاد خواهند کرد. با نگاه به سنتور، یک جعبه چوبی هندسی را می بینید که روی آن رشته های برنجی و فولادی قرار دارند. هنرمندان به واسطه دو چکش مضراب چوبی، این ساز زیبا را می نوازند. همه مردم در هر گروه سنی ای که باشند می توانند به به ملودی سنتور گوش دهند.
دف، یک ساز سنتی قدیمی و شورانگیز
یکی از قدیمی ترین و ظریف ترین آلات موسیقی ایرانی، دف است که کلاس دف زنی زیادی در تهران برگزار می شود. این ساز کوبه ای، جایگاه ویژه ای در موسیقی و فرهنگ ایرانی دارد. در مراسم‌ها، میتوانید صدای نوازندگانی را بشنوید که دف می‌نوازند و آهنگ‌های فولکلور می‌خوانند. شما به صورت ناخودآگاه مجبور می‌شوید با آنها هم خوانی کنید. دف علاوه بر محبوبیت در ایران، در برخی از کشورهای عربی مانند مصر نیز شناخته شده است. در ایران معروف ترین منطقه برای دف، کردستان است که میتوانید در آنجا از تکنوازی و همنوازی های زیبای دف لذت ببرید.
چنگ فارسی، یک سازهای سنتی برای نواختن ملودی های آرام بخش
اگر اهل موسیقی کلاسیک باشید می دانید که ملودیِ ساز سنتی چنگ، چقدر زیبا و آرام به نظر می رسد. گوش دادن به صدای چنگ شما را به رویاهایتان می برد. وقتی می‌بینید که دستان هنرمند، سیم‌های چنگ را لمس می‌کند می توانید احساس کنید که قلب و درون شما گرمتر از همیشه شده است. با وجود اینکه ساز چنگ در ایران بوجود آمد اما پس از مدتی استفاده از آن کمتر شد. با این حال، امروزه بسیاری از هنرمندان در تلاشند با استفاده بیشتر از چنگ در اجراهای خود، این ساز برجسته را به موسیقی ایرانی بازگردانند.
نی، سازی سنتی با نوایی احساسی و غم انگیز
سازهای سنتی می‌توانند مضامین احساسی زیادی را در موسیقی خلق کنند. در میان این مضامین موسیقایی، ملودیهای نی می توانند غم انگیزترین ملودی هایی باشد که در عمرتان شنیده اید.
هنگامی که نوازنده در نی می دمد( همانند سازدهنی)، به نت ها جان می بخشند و آنها را وادار می کنند تا مراسمی احساسی برای حضار اجرا کنند. لحظه‌ای که نت‌ها را می‌شنوید، احساس می‌کنید غرق در ملودی و صدایی احساسی شده اید. سپس احساس می‌کنید که نمی‌توانید گوش دادن به موسیقی را متوقف کنید. از این طریق متوجه می شوید که نی خودش را به روح شما متصل کرده است.
کمانچه، سازی سنتی با شهرتی جهانی
کمانچه، یکی از شاخص ترین آلات موسیقی ایرانی است. کمانچه از نظر شکل و نحوه نواختن شبیه ساز ویولن است. اما صدایی که کمانچه تولید می کند حال و هوای شرقی دارد. بسیاری از بزرگان موسیقی ایرانی در نواختن کمانچه استاد هستند، اما کیهان کلهر یکی از مشهورترین آنهاست.
تنبک، یکی از آلات موسیقی محبوب در ایران
تنبک یکی از محبوب ترین سازهای سنتی است که به دلیل صدای بی نظیرش جایگاه ویژه ای در سبک های مختلف موسیقی ایرانی دارد. تنبک که با نام تمبک نیز شناخته می شود، شباهت هایی به طبل دارد. اگر به شکل آن نگاه کنید، یک چوب توخالی بزرگ را می بینید که با پوست نازک بز یا گوسفند پوشیده شده است. تنبک علاوه بر محبوبیت در میان نوازندگان، سازی دوست داشتنی و مورد استفاده مردم در مراسم های عروسی است. ملودی ریتمیکی که می توانید با تنبک بسازید باعث می شود مردم آن را دوست داشته باشند. اگر دوستدار این ساز هستید می توانید در کلاس تمبک موسسه موسیقی فردوس شرکت کنید.
نیِ انبان، یکی دیگر از سازهای سنتی و محلی در ایران
برای کسانی که به دنبال موسیقی محلی، اصیل و بکر هستند نی انبان، بهترین ساز سنتی ایرانی است. این ساز ایرانی در جنوب ایران به ویژه بوشهر مورد استفاده قرار می گیرد.
اگرچه ظاهر این ساز ممکن است چندان دلنشین نباشد، اما ملودی که می توانید با آن اجرا کنید به گرمی هوای جنوب است. می توانید ساعت ها به ملودی نی انبان گوش دهید اما همچنان می خواهید بیشتر بشنوید. با گوش دادن به یک اجرای انفرادی نی انبان حال و هوای آن را حس کرده و عاشق آن خواهید شد.
قانون، یکی از مهیج ترین سازهای سنتی ایرانی
قانون یا کانون یکی از زیباترین و مهیج ترین سازهای ایرانی است. در ابتدا با نگاه کردن به چوب هندسی شکل و سیم های فلزی روی آن شاید ندانید که این ساز، دقیقا چگونه کار می کند. با این حال، بلافاصله بعد از اینکه هنرمندان، ساز را می نوازند شما عاشق آن خواهید شد.
کلام آخر
در متن فوق تعدادی از شناخته شده ترین سازهای سنتی ایرانی به شما معرفی شد. امید است که این مقاله برای دوستداران موسیقی، مفید واقع شده باشد. موسیقی دریچه ای به روح است. مهم نیست که اهل کجا باشید، موسیقی برای لذت بردن از زندگی مهم است.
هر کشوری سازهایی بومی دارد تا مردم بتوانند موسیقی سنتی و معتبر خود را بشنوند. در ایران، نسل های متعددی از هنرمندان خلاق، تجربیات خود را روی هم انباشته کرده اند تا آموزش موسیقی ایرانی فعلی را خلق کنند. اگر می خواهید بیشتر فرهنگ ایرانی را بشناسید، آشنایی با موسیقی سنتی ایران و گوش دادن به آن، قطعا یکی از اولین قدم های پیش روی شماست.
برای گوش دادن به نوای سازهای برجسته ایرانی حتی نیازی به دانستن زبان آوازها یا گذراندن کلاس آواز سنتی ندارید. سازهای سنتی ایرانی از موانع زبانی فراتر رفته اند و می‌توان به یاری آنها زبان واقعی ذهن و روح انسان را یافت. تنها باید با دقت به آنها گوش دهید و از ریتم زیبای آنها لذت ببرید.
