آنچه در مورد ساز های کوبه ای باید بدانید

 ساز های کوبه ای عنوانی برای انواعی از آلات موسیقی است که اغلب با ضربه زدن به آنها به صدا در می آیند. البته تکان دادن یا خراشیدن و… شیوه های دیگری برای به صدا در آوردن برخی از انواع سازهای کوبه ای است. انواع طبل، دف، دایره و تنبک ها جزو سازهای کوبه ای شرقی هستند. سازهای کوبه ای در ارکسترهای مدرن غربی نیز، سومین بخش ارکستر را تشکیل می دهند. سازهای زهی و بادی دو بخش دیگر این ارکسترها هستند. در ادامه، اطلاعاتی بیشتری در مورد سازهای کوبه ای بدست خواهید آورد.

قدمت استفاده از ساز های کوبه ای در فرهنگ های مختلف

اصطلاحِ ساز کوبه ای (klopfende Instrument) برای اولین بار در سال 1619 توسط نظریه پرداز و آهنگساز آلمانی میشائیل پراتوریوس استفاده شد. سپس این اصطلاح، از آلمانی به سایر زبان ها نیز راه پیدا کرد. البته باید بدانید که استفاده از سازهای کوبه ای از جمله انواع طبل ها قدمتی باستانی و چندین هزار ساله دارد. طبل ها تقریباً در هر فرهنگی در جهان یافت می شوند و احتمالاً  از 6000 سال قبل از میلاد مسیح وجود داشته اند. بسیاری از افراد فکر می کنند اینگونه سازها به لطف فرهنگ بین النهرینی به بقیه جهان سرایت کرده اند. امروزه نیز انواع مختلفی از این سازها در جشن‌ها، مراسمات نظامی و ارتش، مراسمات مذهبی و به طور خاص در رویدادهای موسیقایی استفاده می شوند.

قدمت استفاده از سازهای کوبه ای در آسیا بیش از سایر نقاط جهان است و قدمتی باستانی دارد. در برخی از موزه ها سازهایی کوبه ای با قدمتی در حدود 3000 سال قبل از میلاد و مربوط به مصر و سومر باستان وجود دارند. به نظر می رسد استفاده از اینگونه سازها هرگز از بین نرفته و امروزه نیز انواعی از آنها همچنان استفاده می شوند. در شرق آسیا، سازهای کوبه ای در تئاتر، مراسم تدفین یا در همراهی با رقص های سنتی استفاده می شوند در ویتنام نیز در مراسم های مذهبی اتفاقی مشابه در حال وقوع است. در ایران، ترکیه، مصر و بسیاری از کشورهای خاورمیانه ای نیز از انواع مختلف سازهای کوبه ای برای نواختن موسیقی استفاده می‌شود.

انواع ساز های کوبه ای

سازهای کوبه ای به دو زیرگروه عمده تقسیم می شوند:

آیدیفون ها (سازهای خودصدا): سازهای خودصدا، سازهایی هستند که در اثر ارتعاش، لرزش، مالش یا ضربه زدن به بدنه آنها، صدا تولید می شود. به عنوان مثال می توان انواع زنگ ها و جغجغه ها جزو سازهای خود صدا هستند.

ممبرانوفون ها (سازهای پوستی): سازهای پوستی دارای غشایی کشیده یا پوستی هستند که با ارتعاش آن، صدا تولید می شود. تنبک، دف، طبل، دایره ها و… جزو این گروه هستند.

معروف ترین سازهای کوبه ای ایران

دف، یک ساز کوبه ای عرفانی مذهبی

دف یک ساز کوبه ای باستانی است که خاستگاه آن در خاورمیانه بوده و در بسیاری از کشورها دارای نام ها و انواع مختلفی است. در ایران و مناطق قلمرو یونان باستان، محبوبیت بیشتری نسبت به بقیه نقاط جهان دارد. نواختن دف سبک های مختلفی دارد و می توان آن را به روش های مختلف نواخت. بسیاری از دف‌ها دارای زنگ‌ها و حلقه هایی هستند که در اطراف لبه‌های این ساز آویزان شده اند. این ساز کوبه ای مانند بسیاری از طبل‌های دستی، از چوب خمیده و پوست حیواناتی که  بر روی چوب کشیده شده ساخته شده است. برای یادگیری دف می توانید در کلاس آنلاین دف آموزشگاه موسیقی فردوس افدام نمایید.

دف در طول اعصار در فرهنگ ایرانی و اسلامی یک ساز کوبه ای مهم بوده است. اهمیت آن به قبل از ظهور اسلام می رسد و نقش مهمی در دین و موسیقی هنری در آن دوران داشته است. از آن زمان تاکنون، نقشی معنوی در بسیاری از آیین ها و مراسم زندگی ایرانیان و کردها داشته است. دف در قرن پانزدهم از طریق اسپانیا به غرب معرفی شد و از آن زمان به بقیه اروپا نفوذ کرد. منتها در ایالات متحده، نوازندگانی تخصصی و محدود و جایگاهی کوچک در موسیقی دارد.

تنبک یکی از شاخص ترین سازهای کوبه ای ایرانی

تنبک، یکی از سازهای کوبه ای معروف و طبل اصلیِ موسیقی ایران است. البته انواع مختلفی از طبل های مشابه تنبک در مناطق مختلف آسیا، اروپای شرقی و شمال آفریقا نیز وجود دارند. این طبل ها شباهت هایی با هم دارند منتها تکنیک های نواختن تنبک با سایر طبل های جهان بسیار متفاوت است. داربوکای افغانستان (نوعی طبل افغانی) در مقایسه با سایر طبل ها، بیشترین شباهت را با تمبک دارد. داربوکای افغانی دارای نقش و نگارهای انگشتی و تکنیک هایی در نواختن است که شباهت زیادی با تمبک دارند. پیشینه ساز تمبک در دوران جاهلیت قبل از اسلام، تنبک به نام دومبالاگ شناخته می شد. امروزه نام هایی که تنبک را با آن می شناسند (تنبک، دونبک، دومبک) همگی برگرفته از اصطلاح دومبالاگ هستند. اگر جزء علاقه مندان این ساز هستید می توانید آموزش تنبک در این موسسه ثبت نام کنید.

تنبک، یک ساز کوبه ای معروف و شاخص ایران

تا قبل از قرن بیستم، تمبک یک ساز کوبه ایِ همراه بود که توسط تصنیف نویسان نواخته می شد. در اواسط دهه 1900 استاد حسین تهرانی، نقشی مستقل به تمبک داد. او بخش زیادی از زندگی خود را وقف ترویج تمبک نه تنها در ایران بلکه در اروپا کرد. برای نواختن تنبک باید از دو دست استفاده کرد. تنبک دارای ضربات و رول های مختلف است که نیاز به استفاده از تمام انگشتان دارد.

دهل یک ساز کوبه ای از ایران باستان

دهل نیز جزو سازهای کوبه ای معروف است که از دیرباز در ایران باستان مورد استفاده بوده است. دهل یک طبل بزرگ دو رویه و استوانه ای شکل است که توسط دو چوب مخصوص است. دهل غالبا به همراه ساز سرنا نواخته می شود. استفاده از دهل در فضای باز و در مراسم های نواحی مختلف ایران رایج است. در ایران ضرب المثل هایی در مورد این طبل وجود دارد. معروف ترین ضرب المثلی که شاعران زیادی در آثار خود به کار برده اند این است: «آواز دهل شنیدن از دور خوش است».

نقاره، سازی کوبه ای متعلق به آذری ها

نقاره یک طبل استوانه ای دو سر است که زیر بغل نگه داشته می شود و فقط از یک طرف نواخته می شود. برخی از فنون نوازندگی نقاره شبیه تنبک است. این ساز، فقط در سنت موسیقی آذربایجان استفاده می شود.

دایره، سازی کوبه ای و کلاسیک

دایره، یک ساز کوبه ای مدور است که جایگاه مهمی در موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی و سبک های رایج موسیقی آذری دارد. دایره در موقعیت‌های اجتماعی مختلف، از اجرای موسیقی کلاسیک ایرانی گرفته تا اجرای هنرمندان خیابانی استفاده می‌شود. دایره شبیه دف است و می تواند دارای حلقه های فلزی متصل یا بدون آنها باشد. دایره به تنبور خاورمیانه نیز معروف است. البته ساز هنگ درام نیز یک ساز کلاسیک است که در این متن اسمی از آن نبردیم و کلاس هنگ درام در تهران نیز توسط آموزشگاه فردوس برگزار می شود.

سنتور، یک ساز زهی کوبه ای که در شهرت جهانی دارد

سنتور یکی از سازهای زهی کوبه ایِ ایرانی است. صدای سنتور ایرانی به قدری دلنشین است که افراد زیادی را به خود جذب کرده است. این ساز در ایران قدمتی طولانی دارد و قدمت آن به 1000 سال قبل از میلاد می رسد. ساز سنتور ایرانی با دو مضراب چوبی و معمولاً از چوب گردو نواخته می شود.  سنتور از چوب های مختلف ساخته می شود، اما کیفیت چوب تاثیر مستقیمی بر کیفیت صدای ساز دارد. امروزه سنتور در اندازه های مختلف ساخته می شود اما سنتور معمولی 12 خارک دارد. یادگیری سنتور در مقایسه با سایر سازهای ایرانی نیاز به زمان زیادی ندارد. یکی از دلایل این موضوع، توجه بیشتر دوستداران موسیقی به این ساز است.

داربوکا یک ساز کوبه ای ایرانی-عربی

داربوکا نیز یکی دیگر از سازهای کوبه ای سنتی ایران است. در واقع یک طبل دستی کوچک است که به طور گسترده در موسیقی محلی جنوب ایران و شمال آفریقا و ترکیه استفاده می‌شود. واژه داربوکا از کلمه عربی «دارابه» به معنای ضربه زدن گرفته شده است. طبل‌های داربوکای کوچک‌تر اغلب زیر بازو نگه داشته می‌شوند. همچنین میتوان با قرار دادن آنها به پهلو و روی پاهایتان آنها را بنوازید. انواع بزرگتر را می توان در هنگام نواختن روی زمین قرار داد. داربوکا دارای 3 صدای متمایز است که آنها را در جریان نواختن می توان از هم تشخیص داد.

این ساز کوبه ای انواع مختلفی دارد از جمله داربوکا های چوبی، سفالی و فلزی. داربوکا های چوبی بسیار سنتی هستند و مربوط به زمان های گذشته تر هستند.  این روزها یافتن انواع چوبی این ساز کوبه ای بسیار سخت است. خوشبختانه نیاز چندانی هم به این نوع از داربوکا وجود ندارد زیرا معمولاً کیفیت پایین تری دارند. داربوکا های سفالی در بین نوازندگان بسیار محبوب هستند، اما توجه به این نکته مهم است که در هوای سرد آنقدرها هم خوب نیستند. آنها برای دماهای گرم مناسب اند. داربوکا های ساخته شده از خاک رس می توانند به راحتی بشکنند، بنابراین اگر مبتدی هستید ممکن است نخواهید در ابتدا از آنها استفاده کنید. داربوکا های مدرن‌تر با فلز ساخته می‌شوند و بسیار بادوام‌تر هستند. این داربوکاها برای نوازندگان مبتدی و جوان‌تر مناسب تر هستند. آنها به آسانی خراب نمی شوند و همچنین خرید آنها بسیار مقرون به صرفه تر است. تنها نقطه ضعف آنها این است که به زیبایی طرح های چوبی یا سفالی نیستند.

داربوکا، یک ساز کوبه ای جنوبی

کلام آخر

همانطور که گفته شد سازهای کوبه ای احتمالاً قدیمی ترین سازهای ساخته دست بشر هستند و همچنان جذابیتی جهانی دارند. مهم نیست که کدام ساز کوبه ای را به دست می گیرید، احتمالاً با نواختن آن اوقات خوشی خواهید داشت. با این حال، تسلط واقعی بر این سازها نیاز به تمرین و کسب تجربه کافی دارد. برای  کلاس حضوری تنبک با بهترین اساتید با ما همراه باشید.